Μακαριος Δρουσιώτης

Ο Παναγιώτης Δημητρίου χαρακτηρίζεται ως μετριοπαθής πολιτικός.  Κι όμως, στις πλάτες του μεταφέρει το αμάρτημα της συμμετοχής στην πραξικοπηματική κυβέρνηση του Νικόλαου Σαμψών.  Το πώς και το γιατί βρέθηκε σε αυτή τη θέση αποτελεί πια ιστορία.  Το σημαντικό είναι ότι σήμερα αναγνωρίζει ότι υπέπεσε σε μεγάλο λάθος και ομολογεί ότι κάθε Ιούλιο είναι δυστυχής.  Η πτυχή της συμμετοχής του στην πραξικοπηματική κυβέρνηση θίγεται στη συνέντευξη αυτή παρεμπιπτόντως.  Το θέμα της αντεξέτασης του Παναγιώτη Δημητρίου είναι οι τραγικές στιγμές των πρώτων ημερών της εισβολής, όπως τις έζησε στο αρχηγείο του ΓΕΕΦ στην περιοχή Μαλούντας, μαζί με την ηγεσία της Εθνικής Φρουράς.  Το επιτελείο του ΓΕΕΦ που οργάνωσε τόσο τέλεια το πραξικόπημα, απέτυχε να οργανώσει στοιχειώδη έστω αντίσταση στην τουρκική εισβολή.  Όταν τα αποβατικά σκάφη αποβίβαζαν αττίλες στην Κερύνεια, οι σωτήρες του Έθνους διαβεβαίωναν ότι επρόκειτο για στρατιωτική άσκηση…

 

Κύριε Δημητρίου σήμερα είναι η επέτειος της εισβολής, θυμάστε πώς ξυπνήσατε την ημέρα εκείνη;

Όπως όλη η Κύπρος ξύπνησα από τον εφιάλτη των βομβαρδισμών και των εκρήξεων και από τα κλάματα της μικρής μου της κόρης που πανικοβλήθηκε.

 

Όταν συνήλθατε από το πρώτο σοκ, πώς αντιδράσατε;

Περίμενα με αγωνία να περάσουν οι πρώτες ώρες και μετά πήγα στο ΓΕΕΦ.

 

Πώς αντιμετώπιζαν οι στρατιωτικοί την κατάσταση αμέσως μετά την εκδήλωση της εισβολής;

Η συμπεριφορά τους διακρινόταν από μια εκνευριστική ψυχραιμία.

 

Και τι σας είπαν για τις εξελίξεις;

Μας ελέχθη ότι πρόκειται περί άσκησης των Τούρκων και δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας.  Αυτός ο μύθος έγινε πιστευτός από όλους μέχρι το μεσημέρι της 20ης Ιουλίου.

 

Ήταν υπόψη σας οι πληροφορίες που μετέδιδαν από την προηγούμενη μέρα οι ξένοι ραδιοσταθμοί ότι τα τουρκικά πλοία βρίσκονταν στα ανοιχτά της Κύπρου;

Την Παρασκευή 19 Ιουλίου, έχοντας υπόψη τις πληροφορίες αυτές, πήγα στο ΓΕΕΦ να ζητήσω διευκρινίσεις.  Οι στρατιωτικοί διέψευδαν κατηγορηματικά ότι βρισκόταν σε εξέλιξη τουρκική εισβολή και έλεγαν ότι επρόκειτο για ανυπόστατες φήμες.

 

Όταν η εισβολή ήταν πια γεγονός τι σας είπαν;

Όταν άρχισαν οι αποβατικές επιχειρήσεις των Τούρκων το ΓΕΕΦ μετακινήθηκε στο αρχηγείο επιχειρήσεων στην περιοχή Μαλούντας.  Εκεί μαζεύτηκε όλη πραξικοπηματική κυβέρνηση.  Οι στρατιωτικοί, αν και δεν μας έδιναν και πολλές εξηγήσεις, συνέχιζαν να μας καθησυχάζουν ότι θα ελέγχαμε την κατάσταση.

 

Τι σας έλεγαν δηλαδή;

Ότι είχαν καταρτίσει σχέδια για διάλυση του τουρκικού προγεφυρώματος.

 

Αυτό πότε έγινε;

Την Κυριακή, δεύτερη μέρα της εισβολής.

 

Και με τι δυνάμεις θα γινόταν αυτό;

Μας είπαν ότι στις δύο το απόγευμα θα έρχονταν τα ελληνικά αεροπλάνα και ταυτόχρονα θα γινόταν μεγάλη αντεπίθεση από την ξηρά για εξουδετέρωση των εισβολέων.

 

Κι εσείς το πιστέψατε:

Δεν είχαμε λόγους να μην το πιστέψουμε.  Μετά την πληροφορία αυτή επικράτησε ένα κλίμα ευφορίας και ενθουσιασμού.

 

Για να ακολουθήσει η απογοήτευση.

Πράγματι, όταν κουραστήκαμε να κοιτάζουμε τον ουρανό περιμένοντας τα ελληνικά αεροπλάνα και αφού διαπιστώσαμε πως δεν υπήρχε τίποτα, άρχισε να μας κυριεύει η κατάθλιψη.

 

Πώς αντιδράσατε;

Εγώ προσωπικά μπήκα στο επιτελείο για να ρωτήσω τι συμβαίνει.  Αν θυμάμαι καλά, ο Γιωργίτσης μιλούσε στο τηλέφωνο και τους ύβριζε.  Στο τέλος κτύπησε το τηλέφωνο κάτω και δεν είπε τίποτα.  Δεν πρόλαβα να ρωτήσω τίποτα, διότι μου υπέδειξαν να βγω έξω.

 

Ο Σαμψών πως συμπεριφερόταν;

Ήταν εκεί όλες τις ώρες.  Αυτός έμπαινε και έβγαινε στο επιτελείο χωρίς πρόβλημα, αλλά δεν είχαν τίποτα να του πουν για να μας το διαβιβάσει.  Αργά το απόγευμα της Κυριακής μπήκα ξανά στο επιτελείο και είδα στο χάρτη της Κύπρου τρεις κύκλους.  Ο ένας ήταν στην περιοχή που έγινε η απόβαση, ο άλλος στο Βαρώσι και ο τρίτος στην περιοχή της Όρκας.

 

Τι συμβόλιζαν οι κύκλοι αυτοί;

Ρώτησα τους επιτελείς και μου είπαν ότι επρόκειτο για πιθανούς χώρους απόβασης.  Μου ανακοίνωσαν ότι στην περιοχή της Κερύνειας η κατάσταση ήταν υπό έλεγχο και ότι οι καταδρομείς που εκείνη τη στιγμή ξεκουράζονταν, θα έκαναν ολονύχτιες επιχειρήσεις στην περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα.  Στις τρεις το πρωί, σύμφωνα με το σχέδιο που μου ανακοίνωσαν, θα γινόταν σαρωτική επίθεση για εξουδετέρωση του προγεφυρώματος.  Με το φως της αυγής θα κτυπούσαν και τα αεροπλάνα.  Σε ερώτηση μου για τις ναυτικές δυνάμεις των Τούρκων μού απάντησαν ότι τα αποβατικά θα βυθίζονταν από δύο υποβρύχια τσέπης, τα οποία βρίσκονταν ήδη κάτω από τα τουρκικά πλοία.

 

Εσείς το πιστέψατε;

Ήταν τέτοιο το αδιέξοδο μας που ήμασταν έτοιμοι να πιστέψουμε οτιδήποτε.  Εξάλλου, οι στρατιωτικοί ήταν τόσο αισιόδοξοι, μέχρι σημείου που έδωσαν εντολή για ετοιμασία διαγγέλματος προς τον κυπριακό λαό, με το οποίο θα εξαγελλόταν η Ένωση, αμέσως μετά την αποτυχία της τουρκικής εισβολής.

 

Το διάγγελμα αυτό ετοιμάστηκε;

Ναι.  Ανατέθηκε σε κάποιο πρόσωπο που το ετοίμασε.

 

Περιμένατε συνεπώς να ξημερώσει η επόμενη μέρα, η οποία θα έφερνε τη μεγάλη νίκη.

Πράγματι, όλη εκείνη η πικρία, η απογοήτευση και ο πόνος εξαλείφθηκε μπροστά στην υπόσχεση ότι τα πάντα θα αντιμετωπίζονταν την επόμενη μέρα και μάλιστα θα πραγματοποιείτο και ο προαιώνιος πόθος.

 

Κι όταν ξημέρωσε η επόμενη μέρα και τίποτα δεν είχε γίνει;

Άρχισε από το πρωί να διακρίνεται μια μεγάλη νευρικότητα στο χώρο του επιτελείου.  Οι στρατιωτικοί ήταν σκυθρωποί και καταβεβλημένοι.  Όταν οι ελπίδες μας κατέρρευσαν δημιουργήθηκε μία ψυχολογία απόγνωσης και απελπισίας.  Κάποιοι από εμάς έκλαιγαν σαν μικρά παιδιά.

 

Επικοινωνία με την Αθήνα υπήρχε;

Με την ηγεσία της χούντας όχι.  Ο Σαμψών αναζητούσε τον Ιωαννίδη αλλά δεν του έβγαινε στο τηλέφωνο.  Σε κάποια στιγμή ο Παντελής Δημητρίου μπόρεσε και επικοινώνησε με τον Μπονάνο.  «Γρηγόρη τι γίνεται, εδώ προχωρούν οι Τούρκοι», του είπε.  Ο Μπονάνος του απάντησε ότι την επόμενη μέρα θα επιλύονταν όλα τα προβλήματα που υπάρχουν και από αύριο όλα θα πάνε καλά.

 

Τι εννοούσε;

Δεν γνωρίζω.  Ίσως να αναφερόταν στην επάνοδο του Καραμανλή.

 

Ως συνέπεια της αλλαγής στην Ελλάδα ήταν η ανάληψη καθηκόντων προέδρου από τον Κληρίδη.

Όχι ο προβληματισμός για επιστροφή στη συνταγματική τάξη άρχισε πριν από την επιστροφή Καραμανλή στην Ελλάδα.  Μόλις ανέλαβε ο Κληρίδης προθυμοποιηθήκαμε όλοι οι υπουργοί του πραξικοπήματος να αποχωρήσουμε και να τον αφήσουμε να σχηματίσει μια νέα κυβέρνηση, η οποία θα έβγαζε τον τόπο από το χάος.

 

Ωστόσο σας κράτησε μερικές ακόμη μέρες.

Ο Κληρίδης είπε πως δεν ετίθετο θέμα αντικαταστάσεως μας εκείνη τη στιγμή.  Σε μια τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τον Καραμανλή του εξηγούσε γιατί έπρεπε να παραμείνουν οι διορισθέντες από το πραξικόπημα υπουργοί για να μπορέσει μέσω τους να ελέγξει την κατάσταση.

 

Τελικά, όμως, σας αντικατάστησε.

Φαίνεται ότι ετίθετο συνεχώς θέμα αλλαγής από διάφορους παράγοντες και ιδιαίτερα από την Αθήνα.  Εμένα προσωπικά ο Κληρίδης ήθελε να με κρατήσει για να μπορέσει μέσω μου να έχει επαφή με τις δυνάμεις του πραξικοπήματος.  Ο Καραμανλής, όμως, έθεσε θέμα αρχής, κάτι που επικαλείτο και ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος και επέμενε ότι δεν έπρεπε να μείνει κανένας.

 

Πώς πέρασε ο Κληρίδης τις πρώτες μέρες που ανέλαβε ως προεδρεύων;

Πέρασε δύσκολες στιγμές διότι υπήρχαν ανεξέλεγκτα καπετανάτα.  Όταν έφευγε να πάει στη Γενεύη απειλήθηκε κάποια ανταρσία και στο δρόμο Λευκωσίας-Λεμεσού είχε εκδηλωθεί κάποια κίνηση για να παρεμποδιστεί η αναχώρηση του.

 

Από ποιους;

Ήταν τα καπετανάτα της ΕΟΚΑ Β΄.

 

Και τι ζητούσαν;

Έθεταν διάφορους όρους.  Ένας από αυτούς ήταν η διαβεβαίωση ότι δεν θα ενεργούσε για να φέρει πίσω τον Μακάριο.

 

Τελικά πώς τα κατάφερε να αντεπεξέλθει;

Ο Κληρίδης κατέβαλε έντονες προσπάθειες να βρίσκεται σε παράλληλη επαφή με τις ένοπλες ομάδες της ΕΟΚΑ Β΄για να μπορέσει σταδιακά να τους ελέγξει.  Είχε συνεχή επαφή με τους διάφορους οπλαρχηγούς και τελικά κατάφερε να τους αφοπλίσει.

 

Σήμερα 23 χρόνια μετά, πώς αισθάνεστε;

Εύχομαι να μη συμβεί σε κανέναν άνθρωπο αυτό που συμβαίνει σε μένα κάθε φορά που στρέφω τη μνήμη μου στις πιο θλιβερές στιγμές της ιστορίας της Κύπρου και να νιώθω ότι είναι μπλεγμένο το όνομα μου.

 

Φαντάζομαι ότι κάθε Ιούλιο περνάτε δύσκολες στιγμές.

Τέτοιες μέρες βρίσκομαι σε μια ψυχολογική κατάσταση πολύ άσχημη.  Καταριέμαι την ώρα που έγινε η τραγωδία και τη στιγμή που βρέθηκαν αναμεμιγμένος.  Αισθάνομαι ότι θέλω να πω το μεγαλύτερο «μεα κούλπα» που μπορεί να εκφωνήσει άνθρωπος.

 

Συζητήσατε ποτέ με τον Σαμψών αυτές τις εμπειρίες;

Καμιά επαφή με τον Σαμψών.  Ο καθένας κλείστηκε στον εαυτό του και ζούσε ο καθένας τη δική του τραγωδία.

 

Πώς πήρατε μια τέτοια απόφαση να αναλάβετε υπουργός του Σαμψών;

Είναι μια θλιβερή εμπειρία που με πονά όταν τη σκέφτομαι, αλλά να σας τη διηγηθώ για άλλη μια φορά.  Το πρωί της τρίτης 16 Ιουλίου, έστειλαν κάποιο να με οδηγήσει στο ΓΕΕΦ.  Μου ζήτησαν να αναλάβω το Υπουργείο Παιδείας, αρνήθηκα και έφυγα.  Το απόγευμα μου ζητήθηκε ξανά να πάω στο ΓΕΕΦ.  Εκεί με οδήγησαν στο γραφείο του αρχηγού, όπου ζήτησα ορισμένες διευκρινίσεις.  Όταν είπα πως δεν ενδιαφέρομαι, μου είπαν: «εμείς ήρθαμε εδώ να σκοτωθούμε για σάς και ‘σεις τραβάτε πίσω διότι θα χάσετε το πολιτικό σας μέλλον”;

 

Έτσι λυγίσατε;

Όχι, δεν τους είπα ποτέ ναι.  Είπα να το σκεφτώ και φύγαμε με τον Νεοκλέους να πάμε να βρούμε τον Κληρίδη να ζητήσουμε τη γνώμη του.  Στο δρόμο ακούσαμε ότι ανακοινώθηκε η σύνθεση της κυβέρνησης του πραξικοπήματος.

 

Θα μπορούσατε, όμως, να αρνηθείτε.

Η αλήθεια είναι ότι είχαμε ενδοιασμούς αλλά μας πήρε το ρεύμα.  Ήταν λάθος μου διότι δεν είχα καμιά απολύτως ανάμιξη στο πραξικόπημα.

 

Εκ των υστέρων δεν ζητήσατε εξηγήσεις;

Στον μόνο που έκανα παράπονο ήταν στο Γιωργίτση.  Τον θυμούμαι λίγο μετά τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα, κλεισμένο σε ένα δωμάτιο στο ΓΕΕΦ να βρίσκεται σε κατάσταση απόγνωσης.

 

Τι του είπατε;

Τι σας κάναμε και προδώσατε τα καλύτερα παιδιά της Ελλάδας.

 

Κι αυτός πώς αντέδρασε;

Με είδε με θλίψη και μου είπε “πραγματικά δεν ξέρω ποιοι πρόδωσαν ποιους” και έσκυψε το κεφάλι.

Μακάριος Δρουσιώτης

Φιλελεύθερος

20/07/1997