Μακαριος Δρουσιώτης

Κύπρος 1974: Μια μοίρα καταδρομέων αναχωρεί από την Κρήτη σε μία λάθος αποστολή αυτοκτονίας. Το αεροπλάνο που τους μετέφερε καταρρίφθηκε κατά λάθος από φίλια πυρά. Οι 33 νεκροί τάφηκαν με λάθος διαδικασίες. Το 1979 έγινε εκταφή των λειψάνων τους, επίσης με λάθος διαδικασίες. Υστερα παραδόθηκαν λάθος λείψανα σε λάθος οικογένειες. Αυτό το κουβάρι των μακάβριων λαθών επιχειρούν να ξετυλίξουν οι κυπριακές Αρχές, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει η επιστήμη, σε μια προσπάθεια να επουλώσουν τις πληγές των οικογενειών.

 

Εμείς, προσπαθούμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι αυτής της απίστευτης τσαπατσουλιάς που αντανακλά τη φαιδρότητα με την οποία η χούντα προκάλεσε και διαχειρίστηκε την κυπριακή κρίση και τις επιπτώσεις που έχουν οι συνέπειες στα ανθρώπινα θύματα μέχρι τις μέρες μας.

 

Τις πυρωμένες μέρες του Ιουλίου του 1974 τα αυτιά όλων ήταν κολλημένα στο ραδιόφωνο του ΡΙΚ και τα μάτια καρφωμένα στον ουρανό, περιμένοντας ν' ακούσουν και να δουν την ελληνική αεροπορία να δίνει το σινιάλο της θετικής ανταπόκρισης της Ελλάδας στην έκκληση της Κύπρου για στρατιωτική βοήθεια. Ομως, τα ελληνικά αεροπλάνα δεν έλεγαν να φανούν στον ορίζοντα. Μόνον όταν οι Τούρκοι δημιούργησαν το προγεφύρωμα στην Κερύνεια, 48 ώρες μετά την εκδήλωση της εισβολής, επιχειρήθηκε να στηθεί αερογέφυρα για τη μεταφορά μιας μοίρας καταδρομέων στην Κύπρο. Η δύναμη αυτή ήταν τόσο μικρή και στάλθηκε τόσο αργά, που καμιά επίδραση δεν μπορούσε να έχει στις εξελίξεις.

 

Χάος στο Πεντάγωνο

 

Ο κόσμος τότε ούτε που υποψιαζόταν το χάος που επικρατούσε στο ελληνικό Πεντάγωνο, το πρωί της 20ής Ιουλίου. Το καθεστώς του Ιωαννίδη άρχισε να καταρρέει όταν η τουρκική αεροπορία έριξε τις πρώτες βόμβες στο έδαφος της Κύπρου και η Ελλάδα ούτε την ετοιμότητα είχε, ούτε τα κατάλληλα μέσα διέθετε για να αντιδράσει.

 

Ο Ιωαννίδης δοκίμασε να διασώσει το καθεστώς του, επιβάλλοντας τον πόλεμο με την Τουρκία. Δοκίμασε να εκβιάσει την κατάσταση, διά της αποστολής στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο. Ομως οι στρατηγοί, αρχηγοί των Οπλων, τον είχαν ήδη ακυρώσει. Αρνούνταν να μπουν στον πόλεμο διότι φοβόντουσαν ότι θα τον έχαναν και θα ταπεινώνονταν ακόμη περισσότερο.

 

Τα κατάλοιπα του αεροδρομίου Λευκωσίας, που είναι σήμερα υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών. Εδώ έληξε τόσο άδοξα η επιχείρηση «Νίκη»

Η στρατιωτική αναμέτρηση της Ελλάδας με την Τουρκία στην Κύπρο θα ήταν υπό τις περιστάσεις αυτοκτονία. Η Τουρκία είχε ήδη αποβιβάσει δυνάμεις στην Κύπρο, ενώ είχε απόλυτη υπεροχή στον ουρανό. Η ελληνική αεροπορία, λόγω απόστασης, δεν μπορούσε καν να επιχειρήσει στην Κύπρο. Αυτά, βέβαια, θα έπρεπε να τα είχε μετρήσει η χούντα πριν αποφασίσει το πραξικόπημα στην Κύπρο, που έδωσε την αφορμή για την τουρκική εισβολή. Αυτό, όμως, είναι μια άλλη ιστορία.

 

Μέσα σ' εκείνο, λοιπόν, το χαώδες περιβάλλον του ελληνικού Πενταγώνου, όπου δινόταν η μάχη της επικράτησης μεταξύ του Ιωαννίδη και των στρατηγών, λήφθηκε η απόφαση για την αποστολή μιας μοίρας καταδρομέων από την Κρήτη στην Κύπρο.

 

Η αποστολή της Α' Μοίρας Καταδρομέων από την Κρήτη, είτε γινόταν για την «τιμή των όπλων», είτε για το «γόητρο του Ιωαννίδη», είτε για να τον κατευνάσουν οι στρατηγοί μέχρι να ελέγξουν την κατάσταση, ήταν μια ανθρωποθυσία. Οι Τούρκοι είχαν ήδη αποβιβάσει χιλιάδες στρατιώτες στην Κύπρο, είχαν τον πλήρη έλεγχο στον αέρα, στη θάλασσα και στην ξηρά και η κατάσταση ήταν πια μη αναστρέψιμη.

 

Επιχείρηση «Νίκη»

 

Η επιχείρηση έφερε την κωδική ονομασία «Νίκη». Οι καταδρομείς θα επιβιβάζονταν σε 20 Noratlas και 10 Ντακότα που θα αναχωρούσαν από τη Σούδα της Κρήτης. Για να μη γίνουν αντιληπτά από την τουρκική αεροπορία, τα αεροπλάνα θα ακολουθούσαν μια τυφλή πορεία προς την Κύπρο, πετώντας σε χαμηλό ύψος, χωρίς τη συνοδεία μαχητικών, με τα φώτα πορείας σβηστά και χωρίς οπτική επαφή μεταξύ τους. Τελικά, μπόρεσαν να απογειωθούν από τη Σούδα μόνο 15 Noratlas, ενώ όλα τα Ντακότα με το υλικό έμειναν πίσω!

 

Δύο από τα 15 Noratlas που απογειώθηκαν από τη Σούδα γύρισαν πίσω, το ένα κατέπεσε και τα 12 προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο Λευκωσίας, αλλά μόνο τα πέντε σώα. Είτε επειδή δεν ενημερώθηκαν οι κυπριακές στρατιωτικές Αρχές, είτε λόγω του χάους που επικρατούσε στην Εθνική Φρουρά, τα ελληνικά αεροπλάνα είχαν εκληφθεί ως τουρκικά και βλήθηκαν από την αντιαεροπορική άμυνα στην περιοχή του αεροδρομίου. Μαζί με την οργανωμένη αντιαεροπορική άμυνα έβαλλαν κατά των ελληνικών μεταγωγικών και πολλοί στρατιώτες ή και πολίτες που κυκλοφορούσαν ανεξέλεγκτα με ελαφρά όπλα.

 

Μετά την επιστροφή από την Κύπρο, ο κυβερνήτης του "Νίκη 8" Ν.Τζανάκος, δείχνει την διάτρητη από σφαίρες δεξιά πτέρυγα του Noratlas 52-144

Το Noratlas που έπεσε δύο μίλια πριν από το δίαυλο προσγείωσης, δέχτηκε σφοδρά αντιαεροπορικά πυρά. Το πλήρωμα και όλοι οι επιβαίνοντες καταδρομείς, εκτός ενός, σκοτώθηκαν. Ενα άλλο Noratlas παρ' ολίγον να έχει το ίδιο τέλος. Ο πιλότος του κατάφερε να το προσγειώσει στο αεροδρόμιο Λευκωσίας, αφού εξερράγη ο ένας κινητήρας του και πήρε φωτιά ο άλλος. Δύο από τους επιβαίνοντες καταδρομείς σκοτώθηκαν και άλλοι έντεκα τραυματίστηκαν από τα αντιαεροπορικά πυρά. Συνολικά, η αποστολή άφησε 33 νεκρούς και 11 τραυματίες.

 

Από τα 12 αεροπλάνα που προσγειώθηκαν στην Λευκωσία, μόνο τα εννέα απογειώθηκαν για το ταξίδι της επιστροφής. Το ένα που κινδύνευσε να πέσει καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, το άλλο έπαθε βλάβη στον κινητήρα και το τρίτο έμεινε από καύσιμα. Από τα εννέα αεροσκάφη που αναχώρησαν για την Ελλάδα μόνο τα πέντε έφτασαν με ασφάλεια στη Σούδα, τα υπόλοιπα τέσσερα προσγειώθηκαν στη Ρόδο λόγω έλλειψης καυσίμων και λόγω των ζημιών που προκλήθηκαν από τα αντιαεροπορικά πυρά που δέχτηκαν στην Λευκωσία. Συμπερασματικά, από τα 30 αεροπλάνα που προέβλεπε η επιχείρηση «Νίκη» έφυγαν τα μισά (15) και επέστρεψαν σώα στη Σούδα μόνο τα πέντε.

 

Τα τρία αεροπλάνα που παρέμειναν στο αεροδρόμιο Λευκωσίας πυρπολήθηκαν με διαταγή του Ελληνικού Αρχηγείου Αεροπορίας, για να μην αξιοποιηθεί πολιτικά από την Τουρκία το γεγονός ότι και η Ελλάδα απέστειλε στρατιωτικές δυνάμεις στην Κύπρο. Για τον ίδιο λόγο, το αεροπλάνο που κατέπεσε λίγο έξω από το αεροδρόμιο θάφτηκε στη γη με τη βοήθεια μηχανικού εκσκαφέα. Στο σημείο που έπεσε το αεροπλάνο ανηγέρθη αργότερα ο Τύμβος της Εθνικής Φρουράς, όπου τοποθετήθηκαν κενοτάφια των πεσόντων κατά την εισβολή.

 

Λάθος λείψανα

 

Οι νεκροί της επιχείρησης «Νίκη» τάφηκαν στο στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμιας, χωρίς να προηγηθεί αναγνώριση της ταυτότητάς τους. Το 1979, το ΓΕΣ έκανε εκταφές λειψάνων, ικανοποιώντας αίτημα των συγγενών των εξ Ελλάδος που έπεσαν στην Κύπρο. Τα λείψανα μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και παραδόθηκαν στους οικείους των πεσόντων για ταφή. Ωστόσο, δεν ακολουθήθηκαν οι σωστές διαδικασίες, τα λείψανα μπερδεύτηκαν και παραδόθηκαν στους συγγενείς οστά άλλων πεσόντων, αντί των δικών τους.

 

Οταν οι κυπριακές Αρχές, αναζητώντας τους αγνοουμένους, άρχισαν τις εκταφές λειψάνων στο στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμιας, διαπιστώθηκε αυτό το μακάβριο λάθος. Ετσι, ξεκίνησε ένα νέο πρόγραμμα εκταφών πεσόντων που μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα για να αποδοθούν τα σωστά λείψανα σε κάθε οικογένεια.

 

Η επιστημονική ταυτοποίηση των λειψάνων με τη μέθοδο του DNA κατέδειξε ότι το πρόβλημα είναι πολύ πιο σοβαρό απ' ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Από τις περίπου 35 εκταφές που έγιναν στην Ελλάδα μόνο σε μία περίπτωση δόθηκαν τα σωστά λείψανα σε μία οικογένεια. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις οι οικείοι έθαψαν και μνημόνευαν λάθος ανθρώπους.

 

Στις 35 εκταφές που έγιναν στην Ελλάδα ταυτοποιήθηκαν λείψανα που ανήκουν σε περισσότερους από 60 διαφορετικούς ανθρώπους. Μεταξύ αυτών και περίπου δέκα από τους νεκρούς της επιχείρησης «Νίκη».

 

Σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα τουλάχιστον 10 οικογένειες που αρνούνται να συνεργαστούν είτε παραδίδοντας τα λείψανα είτε δίνοντας δείγμα DNA, για να διαπιστωθεί εάν τους παραδόθηκαν τα λείψανα των δικών τους ανθρώπων και όχι κάποιων άλλων. «Κάνουμε έκκληση στις οικογένειες να συνεργαστούν για ανθρωπιστικούς λόγους. Υπάρχουν συγγενείς που περιμένουν με αγωνία τα λείψανα των δικών τους και έχουμε ηθική υποχρέωση να λύσουμε αυτό τον γρίφο», δήλωσε στην «Ε» ο Ξενοφών Καλλής, επικεφαλής του προγράμματος εκταφής στην αρμόδια υπηρεσία της Κύπρου.

 

Από τους 33 νεκρούς της επιχείρησης «Νίκη» αναγνωρίστηκαν τα λείψανα μόνο των 10, των υπόλοιπων ακόμη αγνοούνται. Εικάζεται ότι ορισμένοι έχουν ταφεί μαζί με το αεροπλάνο στην περιοχή του Τύμβου. Ενεκα του προγράμματος εκταφής αγνοουμένων από μαζικούς τάφους, προέκυψε ανάγκη επέκτασης του Τύμβου Μακεδονίτισσας στη Λευκωσία. Τα έργα βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη και με την ευκαιρία αυτή θα γίνει, εντός του καλοκαιριού, η εκταφή του κουφαριού του Noratlas που θάφτηκε στην περιοχή το 1974, για να διερευνηθεί η ύπαρξη των λειψάνων που ακόμη αναζητούνται.

Μακάριος Δρουσιώτης

Ελευθεροτυπία

23/05/2008