Μακαριος Δρουσιώτης

Οι μέρες του στην εξουσία ήταν ευθύς εξαρχής μετρημένες, αλλά ο Κίσινγκερ δεν ήταν πρόθυμος να αμφισβητήσει την προεδρία του προτού ξεκαθαρίσει το πολιτικό μέλλον του Μακαρίου. Οι Αμερικανοί αναφέρονταν στον Σαμψών, χρησιμοποιώντας επίθετα όπως «παρανοϊκός», ή «χασάπης της Ομορφίτας» (για τα εγκλήματα κατά αμάχων Τουρκοκυπρίων το 1963). Ο Σαμψών βρέθηκε στην προεδρία της πραξικοπηματικής κυβέρνησης, λόγω της προσωπικής σχέσης που είχε με τον Ιωαννίδη. Από τον Ιανουάριο του 1974, μετά τον θάνατο του Γρίβα, εμφανιζόταν σαν πολιτικός ηγέτης της ενωτικής παράταξης και είχε προσωπικές επαφές με το ΓΕΕΦ. Στις 5 Ιουλίου, δέκα μέρες πριν από το πραξικόπημα, εμφανίστηκε στο ΓΕΕΦ και έθεσε τον εαυτό του στη διάθεση της ηγεσίας της Ε.Φ. για να αναλάβει καθήκοντα προέδρου, στην περίπτωση που θα ανατρεπόταν ο Μακάριος με πραξικόπημα. Ο Σαμψών δεν ήταν στη λίστα των υποψηφίων προέδρων που προσέγγισε η χούντα. Ο Σαμψών πήγε στις 15 Ιουλίου στο ΓΕΕΦ και προσφέρθηκε να βοηθήσει. Ο αρχηγός του πραξικοπήματος Μιχάλης Γιωργίτσης τον έστειλε ως απεσταλμένο του, στους διάφορους υποψήφιους προέδρους, για να τους μεταφέρει το μήνυμα ότι η Αθήνα τους είχε προκρίνει για διάδοχους του Μακαρίου. Ο Σαμψών είτε δεν τους βρήκε, είτε έφερε αρνητικές απαντήσεις, ενδεχομένως επειδή δεν τους προσέγγισε καν επειδή ενδιαφερόταν και ο ίδιος.

 

Μη έχοντας άλλη επιλογή, η ηγεσία του πραξικοπήματος όρκισε πρόεδρο τον Σαμψών. Όμως, όλοι τον θεωρούσαν λύση ανάγκης και δεν περίμεναν ότι η προεδρία του θα είχε διάρκεια. Αυτή ήταν και η άποψη του Κίσινγκερ, ο οποίος υποστήριζε συνταγματική λύση στην Κύπρο, με ανάληψη της προεδρίας από τον Κληρίδη, αφού προηγουμένως η Τουρκία θα δημιουργούσε ισοδύναμο στρατιωτικό τετελεσμένο στην Κύπρο. Σε αντίθεση με τον Κίσινγκερ, οι Ευρωπαίοι και ιδίως οι Βρετανοί, υποστήριζαν την άμεση αποκατάσταση του Μακαρίου. Ο Κίσινγκερ συζήτησε το θέμα Σαμψών με τους συνεργάτες και συμβούλους του, στους οποίους επεξηγούσε τη στρατηγική του. Μεταξύ αυτών ήταν και ο έμπειρος διπλωμάτης Σάιρους Βανς, ο οποίος χειρίστηκε την κυπριακή κρίση του 1967, που άρχισε με αφορμή τις μάχες στην περιοχή του χωριού Κοφίνου και είχε ως αποτέλεσμα την ανάκληση του Γρίβα από την Κύπρο και την αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας.

 

Στις 18 Ιουλίου 1974 ο Σάιρους Βανς συζήτησε την κρίση στην Κύπρο με τον Κίσινγκερ, ο οποίος του επεξήγησε τη στρατηγική που ακολουθούσε:

• Κίσινγκερ: Το πρώτο πράγμα είναι να κρατήσουμε τους Σοβιετικούς έξω από αυτό και να κινηθούμε μέσα στο πλαίσιο της Ζυρίχης. Αυτό που δεν θέλουμε είναι να καταλήξουμε όπως … η Βρετανική πλευρά υποστηρίζει τον Μακάριο αλλά εμείς δεν θέλουμε να λάβουμε οποιαδήποτε άλλα μέτρα και να καταλήξουμε χωρίς οτιδήποτε.
• Βανς: Λες ότι πρόκειται να συμφωνήσεις με τους Βρετανούς;
• Κίσινγκερ: Θα συμφωνήσουμε με τους Βρετανούς όσον αφορά την σύγκληση συνάντησης με τους Έλληνες και τους Τούρκους για να δούμε πώς μπορεί να αποκατασταθεί μια συνταγματική κυβέρνηση. Δεν υπάρχει περίπτωση να υποστηρίξουμε τον Σαμψών και ο Σαμψών δεν θα κυβερνά όταν όλα αυτά τελειώσουν. Αλλά το μόνο πράγμα που θέλουμε να κάνουμε είναι να βαδίζουμε προσεχτικά και να μην δημιουργήσουμε ολοκληρωτικό χάος πριν να δούμε τι βγαίνει.
• Βανς: Ωραία.
• Κίσινγκερ: Ειλικρινά, νομίζω ότι ο καλύτερος συμβιβασμός θα ήταν να βάλουμε μέσα τον Κληρίδη για ένα... και μετά να φέρουμε πίσω τον Μακάριο.
• Βανς: Ο Κληρίδης έχει μια ελπίδα μετά για...
• Κίσινγκερ: Αυτό είναι το σκεπτικό μου, αλλά δεν υπάρχει πιθανότητα να υποστηρίξουμε τον Σαμψών.
• Βανς: Με ανησυχεί. Θα τηλεφωνήσω και θα σου πω τι διαβάζω και τις ειλικρινείς μου ανησυχίες γι αυτό.
• Κίσινγκερ: Να μου τηλεφωνείς πάντα σχετικά με τις ανησυχίες σου. Θέλω να ξέρεις ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να υποστηρίξουμε τον Σαμψών. Το μόνο πράγμα είναι ότι δεν θα κινηθούμε εναντίον του ακόμη, μέχρι που να δούμε ποιες είναι οι άλλες επιλογές μας.
• Βανς: Καταλαβαίνω.
• Κίσινγκερ: Αυτό που θέλουμε να αποφύγουμε είναι μια κατάσταση όπου ο Μακάριος μπορεί να πάει στο Συμβούλιο Ασφαλείας και να ζητήσει Σοβιετική υποστήριξη επειδή εμείς τον υποστηρίξαμε πέρα για πέρα, θα θέλαμε να πουλήσουμε την υποστήριξή μας προς τον Μακάριο με (αυτοσυγκράτηση). Δεν υπάρχει περίπτωση να υποστηρίξουμε τον Σαμψών.
• Βανς: Αυτό είναι ικανοποιητικό.

Διαφωνία με τον Κάλαχαν

Στις 19 Ιουλίου, σε μια άλλη τηλεφωνική συνομιλία που είχε ο Κίσινγκερ με τους συνεργάτες του Ίνγκερσολ, Μακλόσκι και Στάμπλερ, συζήτησαν το θέμα της αποκατάστασης της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο, με αφορμή μακροσκελές μήνυμα που του έστειλε ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Τζέιμς Κάλαχαν. Οι Βρετανοί ζητούσαν από τις ΗΠΑ να ασκήσουν πίεση στην ελληνική κυβέρνηση για να παραιτηθεί ο Σαμψών, ως το μόνο τρόπο για να αποτραπεί η τουρκική εισβολή:

• Ίνγκερσολ: [Οι Βρετανοί] λένε ότι επρόκειτο να υποστηρίξουν τον Μακάριο, τουλάχιστον αυτή τη φορά, χωρίς να ξέρουν εάν θα μπορούσε τελικά να είναι επικεφαλής της κυβέρνησης. Αλλά, μέχρι να βρουν μιαν άλλη λύση, αυτή είναι η θέση τους.
• Κίσινγκερ: Αυτό είναι εντάξει.
• Ίνγκερσολ: Ο Σαμψών έξω φυσικά. Και πρέπει να κάνουν κάτι για να βεβαιωθούν ότι οι Τούρκοι δεν θα μπουν μέσα και αυτό θα ήταν η απομάκρυνση του Σαμψών. Είπαν ότι ο μόνος τρόπος για να συμβεί αυτό είναι με άσκηση πίεσης πάνω στους Έλληνες.
• Κίσινγκερ: Τότε είμαστε πρόθυμοι να ασκήσουμε πίεση πάνω στους Έλληνες μόλις γνωρίζουμε ποια είναι η εναλλακτική εξέλιξη.
• Ίνγκερσολ: Σωστά.
• Κίσινγκερ: Και μπορείς να πεις στον Ραμσμπόθαμ εκ μέρους μου στον Κάλαχαν ότι δεν βρισκόμαστε σε διαφωνία μαζί τους πάνω σε αυτό.
• Ίνγκερσολ: Εντάξει.
• Κίσινγκερ: Δεν θέλω τους Βρετανούς να αρχίσουν να διαρρέουν ότι μας πολεμούν για την Ελλάδα. Πες τους ότι πρόκειται για μια διαφορά τακτικής. Ότι δεν θέλουμε να κινηθούμε εναντίον του Σαμψών μέχρι που να γνωρίζουμε τις εναλλακτικές λύσεις και να τον χρησιμοποιήσουμε ως διαπραγματευτικό ατού αλλά μπορούμε να τους διαβεβαιώσουμε ότι δεν θέλουμε ο Σαμψών να αναδειχθεί μέσα από αυτό.
• Ίνγκερσολ: Σωστά.
• Κίσινγκερ: Και ίσως να τηλεφωνούσες στον Τούρκο Πρέσβη και να του το κάνεις ξεκάθαρο.
• Ίνγκερσολ: Εντάξει.
• Κίσινγκερ: Ελπίζω σε μια γραμμή που θα παρακολουθούν οι Ρώσοι... κάνε μικροκύματα.
• Ίνγκερσολ: (γέλιο)
• Κίσινγκερ: Ο Μακάριος είναι ένας πανούργος! «Ο συνταγματικός του διάδοχος είναι κάποιος που ονομάζεται Κληρίδης, ο οποίος είναι επικεφαλής της Βουλής και προσπαθούμε να δούμε αν μπορούμε να τον επιβάλουμε με τη σύμφωνο γνώμη της Ελλάδας και της Τουρκίας».

Λόγω της αρνητικής δημοσιότητας που τύγχαναν οι χειρισμοί του στο Κυπριακό από μερίδα του Τύπου και ειδικά η ανεκτικότητα του προς το ελληνικό καθεστώς και προς την πραξικοπηματική κυβέρνηση Σαμψών, ο Κίσινγκερ είχε συχνές τηλεφωνικές συνομιλίες με μέλη του Κογκρέσου, τα οποία προσπαθούσε να καθησυχάσει. Στις 19 Ιουλίου 1974, στις 1.15 μ.μ. ώρα Καλιφόρνιας (στην Κύπρο ήταν σχεδόν μεσάνυχτα) και ενώ τα πρώτα αναγνωριστικά αποσπάσματα του τουρκικού στρατού είχαν αποβιβαστεί στην Κύπρο, ο Κίσινγκερ, μιλώντας με τον γερουσιαστή Μάνσιφιλντ, τον διαβεβαίωσε πως καταβάλλονταν προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος στη βάση του συντάγματος:

• Μάνσφιλντ: Ναι, Χένρι.
• Κίσινγκερ: Γερουσιαστά, ξέρω ότι σας έχουν ήδη τηλεφωνήσει από το υπουργείο.
• Μάνσφιλντ: Ναι, ο ΜακΚλόσκι.
• Κίσινγκερ: Αλλά ήθελα απλά να σας πω εν συντομία πού βρισκόμαστε τώρα. Έχουμε καταφέρει τους Έλληνες να συμφωνήσουν να στείλουν κάποιον στο Λονδίνο τη Δευτέρα. (Ήταν μια πρωτοβουλία της Βρετανίας για συνάντηση των εγγυητριών δυνάμεων. Η συνάντηση δεν έγινε αφού προηγήθηκε η εισβολή).
• Μάνσφιλντ: Ποιους Έλληνες;
• Κίσινγκερ: Την Ελληνική κυβέρνηση.
• Μάνσφιλντ: Χμ, χα.
• Κίσινγκερ: Και η στρατηγική μας είναι ότι οπωσδήποτε θα απομακρύνουμε την κυβέρνηση στην Κύπρο. Την κυβέρνηση Σαμψών.
• Μάνσφιλντ: Ναι.
• Κίσινγκερ: Αλλά πριν αρχίσουμε να προχωρούμε πάνω σε αυτό, θέλουμε να αποτρέψουμε την Τουρκική επέμβαση και ένα Ελληνο-τουρκικό πόλεμο. Ο συνταγματικός του διάδοχος είναι κάποιος που ονομάζεται Κληρίδης, ο οποίος είναι επικεφαλής της Βουλής και προσπαθούμε να δούμε αν μπορούμε να τον επιβάλουμε με τη σύμφωνο γνώμη της Ελλάδας και της Τουρκίας -όταν γίνει αυτό μπορεί να προκηρύξει εκλογές στις οποίες μπορεί να είναι υποψήφιος και ο Μακάριος σε έξι μήνες το πολύ και με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε τόσο έναν Ελληνο-τουρκικό πόλεμο, μια πιθανή Σοβιετική επέμβαση και ένα εμφύλιο πόλεμο στο νησί. Και το κυριότερο που θέλουμε να κάνουμε τώρα είναι να αποτρέψουμε μια έξαρση και πιθανή [εμπλοκή] των Αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων.
• Μάνσφιλντ: Δεν θα έπαιρνες στρατιωτικές δυνάμεις, Χένρι.
• Κίσινγκερ: Αυτό εννοώ. Με την κατάσταση όπως έχει. Θέλω να καταλάβετε γιατί ελισσόμεθα όπως ελισσόμεθα … είναι εύκολο να κάνεις μια διακήρυξη και ένας κίνδυνος είναι εάν δεν μπορούμε να πάρουμε τις αμερικανικές δυνάμεις, αφού επίσης δεν μπορούμε να πάρουμε τις βρετανικές δυνάμεις, εάν το παρατραβήξουμε με τον Μακάριο... και μετά καλέσει τις Σοβιετικές δυνάμεις, δεν θα έχουμε πού να σταθούμε...........................
• Κίσινγκερ: Αυτό που σου είπα δεν είναι η δημόσιά μας θέση.
• Μάνσφιλντ: Όχι, όχι, δεν έχω ακούσει οτιδήποτε.
• Κίσινγκερ: Η δημόσιά μας θέση είναι ότι θα δω τον Μακάριο και αν καταφέρω να βρω κάτι με την έγκρισή του, αυτή θα ήταν η καλύτερη λύση. (Ο Μακάριος ζήτησε να δει τον Κίσινγκερ στις 18 Ιουλίου, αλλά του έκλεισε ραντεβού στις 22 Ιουλίου).
• Μάνσφιλντ: Αλλά είναι ένας πολύ εύστροφος τύπος..
• Κίσινγκερ: Ναι, είναι πανούργος. Όλοι φαίνεται να έρχονται με τα νερά μου αργά ή γρήγορα. Μάνσφιλντ: Αλλά δεν μπορείς ούτε να το αποφύγεις. Κάνε ό,τι καλύτερο μπορείς Χένρι, θα παρακολουθούμε.
• Κίσινγκερ: Εντάξει, και απλά ήθελα να ξέρεις, πρώτον, δεν θα επέμβουμε στρατιωτικά, δεύτερο δεν θα υποστηρίξουμε την Ελληνική κυβέρνηση - κατ’ ακρίβεια θα αντιταχθούμε στην ελληνική κυβέρνηση - αλλά με τέτοιο τρόπο που να μπορούν να αποτραβηχτούν από τις θέσεις τους χωρίς να πάμε σε πόλεμο.
• Μάνσφιλντ: Ωραία, ακούγεται καλό.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

20/07/2004