Μακαριος Δρουσιώτης

Ύστερα από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 της ελληνικής χούντας κατά του Μακαρίου, το παγκόσμιο ενδιαφέρον ήταν στραμμένο στην Τουρκία και στον τρόπο που θα αντιδρούσε. Στις 17 Ιουλίου το επίκεντρο των διπλωματικών εξελίξεων ήταν το Λονδίνο. Εκεί βρισκόταν ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Μπουλέντ Ετζεβίτ για διαβουλεύσεις με τη βρετανική κυβέρνηση. Η τουρκική κυβέρνηση προετοιμαζόταν διπλωματικά και στρατιωτικά για να επέμβει στην Κύπρο.

 

Στο Λονδίνο είχε αφιχθεί και ο Μακάριος, καθοδόν προς τη Νέα Υόρκη για να ζητήσει σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας, ενώ αναμενόταν να φτάσει και ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζόζεφ Σίσκο, ως προσωπικός απεσταλμένος του Χένρι Κίσινγκερ. Οι ευρωπαϊκές χώρες μέλη της ΕΟΚ, περιλαμβανομένης και της Βρετανίας, είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο μόνος τρόπος αποτροπής της κρίσης ήταν η αποκατάσταση του Μακαρίου στην εξουσία. Για να γίνει αυτό θα έπρεπε να ασκηθεί πίεση από τις ΗΠΑ στην ελληνική κυβέρνηση να αποσύρει τους αξιωματικούς της από την Κύπρο. Όμως, ο Κίσινγκερ ήταν σφόδρα αντίθετος με αυτή τη στρατηγική, επικαλούμενος τον κομμουνιστικό κίνδυνο. Ο Κίσινγκερ βρισκόταν τότε στη θερινή προεδρική κατοικία στο Σαν Κλεμέντ, στην Καλιφόρνια. Από εκεί συντόνιζε τηλεφωνικώς τους συνεργάτες του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τους χειρισμούς που θα έκαναν, ενώ είχε εξασφαλίσει την πλήρη κάλυψη του προέδρου Νίξον.

 

Το απόγευμα της 17 Ιουλίου (στην Κύπρο ήταν μεσάνυχτα) ο Κίσινγκερ επικοινώνησε τηλεφωνικώς με τον υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας Τζέιμς Κάλαχαν, στον οποίο ανακοίνωσε ότι θα έστελνε στο Λονδίνο προσωπικό του απεσταλμένο:

• Κίσινγκερ: Μ’ ακούς;
• Κάλαχαν: Νομίζω. Πιστεύω ότι αν περίπου 17 άνθρωποι έφευγαν από τη γραμμή θα μπορούσα να σε ακούω καλύτερα.
• Κίσινγκερ: Σκεφτόμουν να στείλω τον Τζο Σίσκο ή τον Μπομπ Ίνγκερσολ στο Λονδίνο ώστε να έχετε μια εντύπωση πρώτο χέρι των σκέψεών μας για την Κύπρο.
• Κάλαχαν: Αυτό θα ήταν πολύ καλό.
• Κίσινγκερ: Ο Ετζεβίτ θα μείνει και το βράδυ;
• Κάλαχαν: Πιθανό να φύγει νωρίς το πρωί. Ο Μακάριος φεύγει στις 11.00 δική μας ώρα και θα είναι μαζί σου στις 1.35. Μετά θα ζητήσει σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας για την Παρασκευή.
• Κίσινγκερ: Μάλιστα.
• Κάλαχαν: Ώστε αυτό σου δίνει χρόνο.
• Κίσινγκερ: Θα προσπαθήσω να φέρω κάποιον αύριο το πρωί και μετά να τον στείλω στην Αθήνα και την Άγκυρα.

Η Ευρώπη υπέρ του Μακαρίου

• Κάλαχαν: Πιστεύω ότι θα ήταν πολύ χρήσιμο. Θα μου άρεσε. Θα σου πω τη θέση μας και αυτή είναι βασικά η ευρωπαϊκή θέση, όλες οι χώρες στους Εννιά [ΕΟΚ] και στο ΝΑΤΟ. Πιστεύουμε ότι η ιδανική λύση θα ήταν να φέρουμε τον Μακάριο πίσω. Κατά πόσον μπορούμε να το κάνουμε με διπλωματικά μέσα θα το δούμε. Ο Μακάριος έχει ζητήσει να συνεχισθούν οι διπλωματικές ενέργειες και να μην αναγνωρισθεί το νέο καθεστώς στην Κύπρο. Όταν δεις έξι μήνες μπροστά, η κατάσταση θα είναι περισσότερο ή λιγότερο τεταμένη; Οι υπολογισμοί μας είναι ότι θα είναι περισσότερο, ότι θα φαινόταν περισσότερο τεταμένη αν δεν μπορέσουμε να πάρουμε τον Μακάριο πίσω. Αλλά το ερώτημα είναι, μπορούμε;
• Κίσινγκερ: Μερικοί από τους δικούς μας αναρωτιούνται κατά πόσο μια συμβιβαστική λύση θα μπορούσε να είναι ο Κληρίδης.
• Κάλαχαν: Δεν θα μπορούσε να κρατήσει. Αλλά ο συμβιβασμός θα μπορούσε να είναι εκλογές σε τρεις μήνες με τον Μακάριο πίσω στο νησί.
• Κίσινγκερ: Μα πώς θα τον πάρετε πίσω;
• Κάλαχαν: Τι θα κάναμε; Ε, ευελπιστούμε ότι θα ασκήσετε την επιρροή σας πάνω στην ελληνική κυβέρνηση σχετικά με τους αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς. Οι Τούρκοι κάτω από τη Συνθήκη Εγγυήσεως μπορεί να μας πουν τι θα κάνετε και εάν η δράση δεν φαίνεται δυνατή, οποιαδήποτε από τις τρεις δυνάμεις έχει το δικαίωμα να αναλάβει δράση. Πιστεύω ότι μπορούμε να το λάβουμε ότι μπορούμε να μιλούμε περί μονομερούς δράσης και εάν είναι έτσι τότε θα πρέπει να υπάρξει αμερικανική πίεση πάνω στην Ελλάδα. Πώς το βλέπεις;
• Κίσινγκερ: Κάπως έτσι. Αλλά δεν είμαι σίγουρος πάνω σε τι ξεκινάμε όταν λες διπλωματική ενέργεια.
• Κάλαχαν: Πιστεύω ότι το Ελληνικό καθεστώς ανησυχεί κάπως. …έχει τηλεφωνήσει στον άνθρωπό μας στην Αθήνα να δει πότε αύριο... και πιστεύω ότι θα ρωτήσει τι σχεδιάζουμε εμείς και οι Τούρκοι. Πιστεύουμε ότι υπάρχει μια ευκαιρία ότι αν υπάρχουν συντονισμένες διπλωματικές πιέσεις μπορεί να καλμάρουν αποσύροντας ορισμένους από τους αξιωματικούς τους. Σκέφτομαι για τους Τούρκους αύριο ή απόψε. Αλλά, αν σκεφτείς σε έξι μήνες από τώρα, η άποψή μου είναι ότι είναι καλύτερα να έχεις τον Μακάριο εκεί παρά τον Σαμψών.
• Κίσινγκερ: Αυτό είναι αλήθεια, συμφωνώ.
• Κάλαχαν: Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει πιθανότητα τρία στα ένα ή πέντε στα ένα ότι δεν θα πετύχει, αλλά θα άξιζε τον κόπο να γίνει..
• Κίσινγκερ: Θέλουμε να αποφύγουμε να δώσουμε στους Σοβιετικούς μια δικαιολογία να νομιμοποιήσουν αυτό που συμβαίνει.
• Κάλαχαν: Ναι. Και πάλι κοιτάζοντας έξι μήνες μπροστά με τον Σαμψών… Αν ο Σαμψών παραμείνει, θα κατηγορηθεί ότι ηγείται ενός φασιστικού καθεστώτος και οι Ρώσοι θα επιταχύνουν τις ενέργειές τους έτσι επανέρχομαι στο… μπορεί να μην πετύχουμε αλλά μπορεί να ραγίσουμε το καθεστώς και να αναγκάσουμε τον Σαμψών να αποχωρήσει.
• Κίσινγκερ: Άσε να στείλω κάποιον εκεί να σου μιλήσει. Συμφωνούμε στη γενική προσέγγιση. Δεν έχουμε μεγάλες διαφορές.
• Κάλαχαν: Λοιπόν, στείλε κάποιον, αλλά πιστεύω ότι δεν μπορούμε να χάνουμε πολύ χρόνο όσον αφορά τις πιέσεις μας προς τους Έλληνες. Κίσινγκερ: Θα φτάσει εκεί αύριο το πρωί.
• Κάλαχαν: Ποιος θα είναι; Ο Τζο Σίσκο; Κίσινγκερ: Ο Τζο Σίσκο ή ο Ίνγκερσολ.

Έγκριση του Νίξον

 

Αμέσως μετά από τη συνομιλία του με τον Κάλαχαν, ο Κίσιγνκερ επικοινώνησε και ενημέρωσε τον πρόεδρο Νίξον:

• Κίσινγκερ: Κύριε Πρόεδρε.
• Νίξον: Γεια σου Χένρι. Πώς τα πάμε με τους Έλληνες φίλους μας;
• Κίσινγκερ: Το πρόβλημα στην Κύπρο είναι ότι οι Ευρωπαίοι έχουν υιοθετήσει μια κοινή στάση ότι ο Μακάριος πρέπει να επανέλθει και θέλουν να ασκήσουμε πίεση πάνω στους Έλληνες. Η ανησυχία μου είναι ότι ο Μακάριος θα πρέπει τώρα να στραφεί προς στους Κομμουνιστές και το Ανατολικό μπλοκ. Όλα τα στοιχεία μας δείχνουν ότι η αντιπολίτευση έχει πλήρη έλεγχο του νησιού. Η εισήγησή μου είναι ότι πρώτον, στέλνουμε κάποιον εκεί να κάνει ξεκάθαρες τις απόψεις μας και δεύτερο, εργαζόμαστε για ένα συμβιβασμό με τον οποίο ούτε ο Μακάριος ούτε κάποιος άλλος αναλαμβάνουν την εξουσία... Μας θέλουν να καθαρίσουμε τους Έλληνες αλλά αν ανατραπούν τότε αυτό θα θέσει σε κίνδυνο τη θέση μας.
• Νίξον: Το γνωρίζω. Το βλέπω, αλλά δεν υπάρχει μεγάλη υποστήριξη από την Ευρώπη;
• Κίσινγκερ: Όχι, αλλά γνωρίζουν ότι σέρνουμε τα πόδια μας, αλλά δεν ξέρουν ακριβώς τι θέλουμε.
• Νίξον: Ποιον θα στείλεις;
• Κίσινγκερ: Είτε τον Ίνγκερσολ είτε τον Σίσκο. Ο Ίνγκερσολ έχει το προτέρημα ότι υπακούει καλά στις διαταγές, αλλά ο Σίσκο είναι καλύτερος γνώστης.
• Νίξον: Οτιδήποτε αποφασίσεις είναι εντάξει μαζί μου.
• Κίσινγκερ: Ο Σίσκο είναι αναγκαίος εδώ να διευθύνει το πράγμα σε καθημερινή βάση.
• Νίξον: Μάλιστα. Τι μπορεί να καταφέρει. Εξήγησέ τους τι προσπαθούμε να κάνουμε.
• Κίσινγκερ: Ο κίνδυνος είναι ο εξής. Αν όλοι τρέχουν στον Μακάριο και τον αγκαλιάζουν ως τον νόμιμο επικεφαλής... και οι Σοβιετικοί είναι οι μόνοι που προσφέρονται να βοηθήσουν στην αποκατάστασή του, δεν έχουμε βάση να αντισταθούμε σε αυτό.
• Νίξον: Καταλαβαίνω τον κίνδυνο. Δεν έχουμε υποστήριξη.
• Κίσινγκερ: Δεν μπορούμε ανοιχτά να αντιταχθούμε στον Μακάριο, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε να το επιβραδύνουμε αρκετά ώστε ίσως να μπορέσουμε να κρυσταλλώσουμε αρκετή υποστήριξη για μια εσωτερική λύση. Οι Ευρωπαίοι μιλούν για σκληρό παιγνίδι, αλλά πρέπει να υπερασπιστούμε τη θέση τους.
• Νίξον: Πρέπει να υπερασπισθούμε το σχέδιο του παιγνιδιού τους.
• Κίσινγκερ: Ακριβώς. Εάν οι Έλληνες καταρρεύσουν, τότε η Αριστερά μπορεί να αναλάβει ή μια ομάδα Ελλήνων συνταγματαρχίσκων που μπορεί να σπρώξουν προς την πλευρά της ομάδας Καντάφι [Καντάφι ήταν το παρατσούκλι του δικτάτορα Γεώργιου Παπαδόπουλου].
• Νίξον: Μου φαίνεται ότι η πορεία μας είναι να προσπαθήσουμε να...
• Κίσινγκερ: Αυτό θα πρότεινα, με την άδειά σας, να κάνουμε.
• Νίξον: Πιστεύω ότι είναι μια καλή προσπάθεια.
• Κίσινγκερ: Και αν αποτύχει, μπορούμε να συναινέσουμε με τους υπόλοιπους.
• Νίξον: Σωστά.
• Κίσινγκερ: Η ανάλυσή μου είναι ότι εάν ο Μακάριος επιστρέψει με αυτό τον τρόπο, θα πρέπει να διώξει τους Έλληνες αξιωματικούς από το νησί και μετά οι Κομμουνιστές θα είναι η επικρατέστερη δύναμη και για να εξισορροπήσουν οι Τούρκοι θα πρέπει να βασίζονται στο Ανατολικό μπλοκ. Έτσι το πραξικόπημα θα έχει μετατοπίσει την ισορροπία στα Αριστερά.
• Νίξον: Σε πιάνω. Κρίμα που πρέπει να επιστρέψει.

Επέλεξε τον Σίσκο

 

Τελικά, ο Κίσινγκερ επέλεξε να στείλει στην Ευρώπη τον Σίσκο, ο οποίος ήταν καλός γνώστης του Κυπριακού, ενώ ο Ίνγκερσολ συντόνιζε τους χειρισμούς από την Ουάσιγκτον, ακλουθώντας κατά γράμμα τις οδηγίες που του διαβίβαζε ο Κίσινγκερ. Σε νέα τηλεφωνική συνομιλία που είχε στις 18 Ιουλίου ο Κίσινγκερ με τον Νίξον, τον ενημέρωσε για τις αποφάσεις του:

• Κίσινγκερ: Κύριε Πρόεδρε.
• Νίξον: Γεια σου Χένρι. Μόλις μπήκα. Ώστε, αποφάσισες για τον Σίσκο.
• Κίσινγκερ: Ναι. Αυτό ήταν και το δικό σας ένστικτο, δε ήταν;
• Νίξον: Απλά έτσι αισθάνθηκα.
• Κίσινγκερ: Πιστεύω είσαστε σωστός.
• Νίξον: Μπορείς να τον ελέγχεις.
• Κίσινγκερ: Είναι καλύτερα να έχουμε κάποιον που γνωρίζει το θέμα. Έχουμε περιβλήματα εδώ με ορισμένους από τους ανθρώπους μου που διαρρέουν, και θα τους αναλάβω την ερχόμενη εβδομάδα όταν αυτό θα έχει τελειώσει. Η New York Times μας κυνηγά.
• Νίξον: Για τον Μακάριο;
• Κίσινγκερ: Ναι. Κάποια μέλη της Βουλής έχουν αρχίσει να κάνουν θόρυβο. Νίξον: θα προσπαθήσουμε να μη δεσμευτούμε εδώ. Θα το αφήσω σε σένα.
• Κίσινγκερ: Απλά ήθελα να το γνωρίζετε. Το αναλαμβάνω από εδώ.

Το τελεσίγραφο Ετζεβίτ στην Ελλάδα

 

Το βράδυ της 17ης Ιουλίου ο Κίσινγκερ επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Κάλαχαν και τον ενημέρωσε για το ταξίδι του Σίσκο στο Λονδίνο. Ο Κίσινγκερ ζήτησε από τον Κάλαχαν να κρατήσει τον Ετζεβίτ στο Λονδίνο μέχρι την άφιξη του Σίσκο και να επιδιώξει τριμερή συνάντηση Τουρκίας, Αγγλίας, ΗΠΑ, για συζήτηση της κρίσης στην Κύπρο. Με την ευκαιρία της συνομιλίας του με τον Κίσινγκερ, ο Κάλαχαν τον ενημέρωσε για τις τουρκικές θέσεις, όπως τους τις μετέφερε ο Ετζεβίτ:

• Κάλαχαν: Θα σου πω τι λέει ο Ετζεβίτ. Θέλει μια κοινή δήλωση από τους Τούρκους και εμάς που να λέει ότι δεν αναγνωρίζουμε το νέο καθεστώς και ότι το παλιό καθεστώς πρέπει να αποκαταστηθεί και δεν μπορούμε να περιμένουμε την αντικατάσταση του Μακαρίου... ο χρόνος είναι σημαντικός. Το ΝΑΤΟ θα διαλυθεί... δεν μπορεί να συνεργασθεί με το ΝΑΤΟ ή την Ελλάδα πια. Θα πρέπει τώρα να δώσουμε, οι Τούρκοι και εμείς, ένα τελεσίγραφο στην Ελλάδα και οι δυνάμεις στο νησί θα πρέπει να έρθουν κάτω από τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών και (…) το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να επιτρέψει [τη διέλευση] στα τουρκικά στρατεύματα διά μέσου των κυρίαρχων βάσεών μας στο νησί. Και επίσης όπως η μονομερής ενέργεια είναι αναπόφευκτη αργά ή γρήγορα επειδή οι Τούρκοι θα θεωρούν τους εαυτούς τους ως όμηρους και θα χρειάζονται να τους προστατέψουν. Τα επίπεδα δυνάμεων... θα είναι ανοικτά στα Ηνωμένα Έθνη και είναι πρόθυμοι να αρχίσουν να διαπραγματεύονται με τον Μακάριο.
• Κίσινγκερ: Πιστεύω ότι αυτό είναι ακραίο. Αυτό μπορεί να ανοίξει ένα ολόκληρο κυκεώνα γεγονότων. Κάλαχαν: Και εγώ το ίδιο.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

20/07/2004