Τα λάθη του Μακαρίου
Χθες στη Λευκωσία ο Μακάριος ήταν στις ειδήσεις. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του, οι παρακαταθήκες του ζωντάνεψαν με αφορμή την ονομαστική του εορτή. Οι επέτειοι του Μακαρίου (τέσσερις ετησίως) αναβαθμίστηκαν με την άνοδο του ΑΚΕΛ στην εξουσία. Το κόμμα της Αριστεράς δεν έχει δικό του «εθνικό ήρωα» και «εθνικό γεγονός» και αξιοποιεί τον Μακάριο και την αντίσταση στο πραξικόπημα (που στην ουσία δεν υπήρξε) σαν αντίβαρο στον Γρίβα και την ΕΟΚΑ, τα σύμβολα της παραδοσιακής Δεξιάς.
Το τελευταίο διάστημα διάβασα μερικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα για το Κυπριακό, βασισμένα σε ξένα αρχεία (Jan Asmussen, «Cyprus at War», Andreas Constandinos, «America, Britain and the Cyprus Crisis of 1974» και James Edward Miller, «The US and the making of Modern Greece»). Οι τρεις ερευνητές έχουν διαφορετικές καταβολές. Ο ένας είναι Σουηδός, ο άλλος Βρετανός με κυπριακές ρίζες και ο τρίτος Αμερικανός. Διαβάζοντας τις εργασίες τους, αυτό που μου έμεινε είναι η διαπίστωση ότι η Ιστορία άρχισε να κάνει τον Μακάριο, ως ιστορική προσωπικότητα, θρύψαλα. Ομως στην Κύπρο, 50 χρόνια μετά που ανέλαβε τα ηνία του κυπριακού κράτους και 34 μετά τον θάνατό του, τον γιορτάζουμε και τον δοξάζουμε, ζώντας στην πλάνη των παρακαταθηκών του.
Μόλις πρόσφατα η κυπριακή βιβλιογραφία άρχισε να ασχολείται κριτικά με τον Μακάριο. Τις τελευταίες μέρες κυκλοφόρησε μια μελέτη από τον Κύπριο νομικό Πολύβιο Πολυβίου, με τίτλο «Μακάριος: Τα τρία λάθη» (εκδόσεις Καστανιώτη). Ο Πολυβίου διετέλεσε σύμβουλος του Κληρίδη στις συνομιλίες της Γενεύης, το 1974, και αργότερα σύμβουλος του προέδρου Κυπριανού. Στη μελέτη του, ο Πολυβίου πραγματεύεται τα τρία ιστορικά λάθη τού Μακαρίου:
- Η βεβιασμένη απόφασή του για τροποποίηση 13 σημείων του Συντάγματος το 1963, που επέφερε την κατάρρευση των Συμφωνιών της Ζυρίχης.
- Η άρνησή του, το 1968, να συμφωνήσει με την τουρκική πρόταση για αποδοχή τροποποίησης και των 13 σημείων με αντάλλαγμα την τοπική αυτοδιοίκηση των Τουρκοκυπρίων, πιστεύοντας στην απόλυτη επικράτηση του ελληνικού στοιχείου.
- Τη βεβιασμένη αποδοχή το 1977 της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, στο εναρκτήριο στάδιο των διαπραγματεύσεών του με τον Ντενκτάς, χωρίς να πάρει κανένα αντάλλαγμα.
Η άνευ όρων αποδοχή της διζωνικής ομοσπονδίας ήταν το Βατερλό της μαξιμαλιστικής πολιτικής του Μακαρίου. Οπως το αναλύει ο Πολυβίου, με τη Συμφωνία Μακαρίου - Ντενκτάς του 1977 νομιμοποιήθηκαν τα τετελεσμένα της τουρκικής εισβολής: δύο ίσες κοινότητες, δύο περιοχές, περιορισμοί στις ατομικές ελευθερίες. Οι συμβιβασμοί αυτοί έχουν επικυρωθεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από όλους τους προέδρους της Κύπρου, περιλαμβανομένου και του πλέον «ασυμβίβαστου» Τάσσου Παπαδόπουλου (υπογραφή συμφωνίας 8ης Ιουλίου 2006).
«Το χειρότερο απ' όλα», γράφει ο Πολυβίου, «είναι ότι η ελληνοκυπριακή ηγεσία δεν κατανόησε το τι είχε κάνει και το τι είχε άμεσα και έμμεσα αποδεχτεί» και τα χρόνια που ακολούθησαν «υπήρξε μια εξωφρενική διγλωσσία και χάσμα μεταξύ του τι είχε γίνει αποδεχτό το 1977 και του τι η ελληνοκυπριακή ηγεσία συνέχισε να διακηρύττει και να "επιδιώκει"».
Η ομοσπονδία θεωρείται σήμερα αναπόφευκτη, αν θα υπάρξει ξανά η Κύπρος ένα κράτος σε όλη της την επικράτεια. Ομως, οι μεγαλύτεροι πολέμιοι αυτής της μορφής λύσης είναι τα δύο κόμματα του Μακαρίου (ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ). Και ο μεγαλύτερος υποστηριχτής της το ΑΚΕΛ, με τον πρόεδρο Χριστόφια να έχει σημαία του τη συμφωνία Μακαρίου - Ντενκτάς, αλλά την ίδια ώρα να εμμένει σε ρητορική ασύμβατη με αυτήν.
Η εξωφρενική διγλωσσία και το χάσμα μεταξύ του τι είχε γίνει αποδεχτό από το 1977 από τον Μακάριο, και το επικύρωσαν όλοι οι διάδοχοί του, και του τι η ελληνοκυπριακή ηγεσία διακηρύττει ότι επιδιώκει, καλά κρατεί. Οι αληθινές παρακαταθήκες του Μακαρίου είναι ακόμα ζωντανές.
Μακάριος Δρουσιώτης
Ελευθεροτυπία
20/01/2010