ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗΣ
Κυπριακή τοπογραφία από έναν αυτόπτη
Ο κύπριος δημοσιογράφος παρουσιάζει το χρονικό της χρεοκοπίας των κυπριακών τραπεζών και τις συνέπειες της διαχείρισής της
Τα εισαγωγικά μαθήματα του Χέγκελ για τη φιλοσοφία της ιστορίας («Ο Λόγος στην ιστορία», Αθήνα, Μεταίχμιο, 2006), εν μέσω πολλών και εντυπωσιακών αναλύσεων της ιστορικής κίνησης, προβαίνουν και σε μια χαρακτηριστική περιγραφή της «οπτικής του καμαριέρη». Στην εγελιανή αντίληψη, τα «κοσμοϊστορικά» πρόσωπα, οι μεγάλοι ηγέτες, δεν είναι «άγιοι» ούτε πρότυπα αγνότητας. Είναι άτομα με πάθη, φιλοδοξίες και ιδιοτέλεια, που όμως έχουν την ικανότητα να διαγνώσουν τις ανάγκες της εποχής και να θέσουν τα ιδιοτελή τους κίνητρα, ως μέσα, στην υπηρεσία ευρύτερων σκοπών. Ο «καμαριέρης» ενός τέτοιου ηγέτη, λόγω ακριβώς της εγγύτητάς του προς αυτόν, βλέπει μεγεθυσμένα τα πάθη του, αλλά αδυνατεί να συλλάβει τον ιστορικό του ρόλο: «Για τον καμαριέρη δεν υπάρχουν ήρωες? τούτο συμβαίνει όχι επειδή ο ήρωας δεν είναι ήρωας, αλλά επειδή ο καμαριέρης είναι καμαριέρης: βγάζει τις μπότες του ήρωα, τον οδηγεί στο κρεβάτι, ξέρει ότι προτιμά τη σαμπάνια κ.ο.κ.». Τι γίνεται, όμως, όταν ο καμαριέρης υπηρετεί έναν ηγέτη που αποποιείται τη δυνατότητα ενός ιστορικού ρόλου, έναν ηγέτη που έχει μόνο πάθη – και κανέναν ιστορικό σκοπό να εκπληρώσει;
Ο Μακάριος Δρουσιώτης δεν είναι ιστορικός. Είναι ένας μορφωμένος και τίμιος δημοσιογράφος, ο οποίος τις τελευταίες δεκαετίες, με μια δεκάδα βιβλίων που εξέδωσε, επιχείρησε να καλύψει ευσυνείδητα (και ενίοτε με εντυπωσιακά αποτελέσματα) το εκκωφαντικό κενό της επιστημονικής έρευνας για τη σύγχρονη κυπριακή ιστορία. Διέκοψε αυτή τη δραστηριότητα για διάστημα 18 μηνών (Μάρτιος 2013 - Σεπτέμβριος 2014), προκειμένου να αναλάβει καθήκοντα ειδικού συνεργάτη του Νίκου Αναστασιάδη, αμέσως μετά την εκλογή του τελευταίου στη θέση του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι λόγοι που ευνόησαν αυτή την προσέγγιση επεξηγούνται από τον ίδιο τον Μ.Δ.: υπήρξε και αυτός ένας από τους δεκάδες χιλιάδες φιλελεύθερους, κεντρώους ή αριστερούς Κύπριους που έβλεπαν στον δεξιό Αναστασιάδη τον τολμηρό υποστηρικτή του Σχεδίου Ανάν το 2004, τον πιστό οπαδό της ομοσπονδίας, τον πρόεδρο που θα έλυνε το κυπριακό πρόβλημα επανενώνοντας το νησί. Οι λόγοι διακοπής της συνεργασίας δεν αναφέρονται ρητά από τον Μ.Δ. – αφήνονται ωστόσο να εννοηθούν από το περιεχόμενο ολόκληρου του βιβλίου. Ακόμη πιο προφανείς είναι οι λόγοι δημοσίευσης του βιβλίου στην παρούσα συγκυρία: όπως εκείνοι οι δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές, έτσι και ο συγγραφέας έχει προφανώς πλήρη επίγνωση του λανθασμένου εκείνης της εκτίμησης. Ο Αναστασιάδης δεν είναι (με τα λόγια του Χέγκελ) ούτε ηγέτης ούτε ήρωας? δεν κουβαλάει τίποτε περισσότερο από αυτό που βλέπει ο καμαριέρης: πάθη, ιδιοτέλεια και «σαμπάνια» – ή μάλλον, εν προκειμένω (σ. 107), ένα μπουκάλι Famous Grouse, πάντοτε άμεσα διαθέσιμο.
Το βιβλίο αποτελεί, ωστόσο, κάτι πολύ περισσότερο από μια αποδομητική προσωπογραφία του προέδρου Αναστασιάδη. Επιχειρεί, και καταφέρνει να σχεδιάσει, μια τοπογραφία ολόκληρου του κυπριακού πολιτικού συστήματος? με το τέλος της ανάγνωσης, ο προκλητικός του τίτλος δεν έχει απλώς δικαιωθεί, αλλά φαντάζει και επιεικής. Το βιβλίο απαρτίζεται από τρία κεφάλαια. Το πρώτο επιχειρεί μια καταγραφή και κριτική αποτίμηση του πλαισίου της χρεοκοπίας του κυπριακού τραπεζικού συστήματος, η οποία συμπίπτει χρονικά με την ανάληψη της προεδρίας από τον Αναστασιάδη. Το κεφάλαιο αυτό περιέχει αδιαμφισβήτητα μια σημαντική (και ανατρεπτική) συμβολή του συγγραφέα στην ιστορική έρευνα: στηριζόμενος σε υλικό που εκείνη την εποχή είχε στη διάθεσή του, όπως πρακτικά συνεδριάσεων επιτροπών της Βουλής, συναντήσεων και συσκέψεων, ο Μ.Δ. ανατρέπει με πλήρη τεκμηρίωση την εντύπωση ότι η καταστροφική μορφή που έλαβε η κυπριακή τραπεζική χρεοκοπία οφειλόταν αποκλειστικά στην απόρριψη από τη Βουλή (19-3-2013) της αρχικής, σωτήριας πρότασης του Eurogroup. Φαίνεται, αντίθετα, ότι καθοριστικός υπήρξε εδώ ο ρόλος του ίδιου του Αναστασιάδη, ο οποίος είχε μεν συμφωνήσει με την πρόταση, αλλά εκμεταλλευόμενος την ιδιωτεία ολόκληρου του πολιτικού συστήματος ώθησε τα κόμματα της Βουλής να την καταψηφίσουν (και να τους φορτώσει, κατ’ αρχάς, την ευθύνη).
Η ερμηνευτική θέση του συγγραφέα συμπυκνώνεται ανάγλυφα στον τίτλο του πρώτου κεφαλαίου: «Ο introducer στη θέση του ηγέτη». Ο introducer, για τους αμύητους, είναι το επικερδέστερο «μυστικό» επάγγελμα του κόσμου: κάποιος ευυπόληπτος πολίτης, συνήθως δικηγόρος, ο οποίος αποκομίζει τεράστια κέρδη ως μεσάζων μεταφοράς ξένων καταθέσεων σε κυπριακό τραπεζικό ίδρυμα. Αυτό που ο Μ.Δ. ισχυρίζεται, παρέχοντας μια σειρά πειστικών ενδείξεων (όχι όμως και αποδείξεις), είναι ότι η καταστροφική πολιτική Αναστασιάδη υπαγορεύθηκε από τη μανιώδη (και εν πολλοίς επιτυχή) προσπάθειά του να εξυπηρετήσει, εν μέσω της χρεοκοπίας, συμφέροντα ρώσων ολιγαρχών, πελατών του δικηγορικού του γραφείου. Αν δεν ισχύει αυτή η εκδοχή του συγγραφέα, υπάρχει ίσως μια άλλη: εκείνη του κουτοπόνηρου επαρχιώτη δικηγόρου που εξελέγη πρόεδρος μιας ασήμαντης χώρας και πίστεψε ότι θα καταφέρει να εξαπατήσει ολόκληρο το διεθνές σύστημα: την ΕΕ, το ΔΝΤ, την Ελλάδα, τη Ρωσία – την τελευταία διά του ηγούμενου Εφραίμ, του οποίου τη μεσιτεία εκλιπαρούσε ο πρόεδρος Αναστασιάδης σε ιδιωτική του επίσκεψη σε διαμέρισμα του Νέου Φαλήρου στις 11-3-2013, επικαλούμενος το γεγονός ότι ο Εφραίμ ήταν «πνευματικός πατέρας» του Πούτιν (σ. 36). Δεν ξέρω αν αυτή η δεύτερη εκδοχή είναι τιμητικότερη της πρώτης.
«Εγγραφα με βουλοκέρι»
Οι ομοιότητες με την ελληνική διαπραγμάτευση του 2015 είναι εντυπωσιακές – εξίσου προφανείς όμως και οι διαφορές. Εχουν και οι Κύπριοι τον Σώρρα τους: λέγεται Triple Five, είναι «επενδυτικό ταμείο» και στέλνει (μέσω πολιτικού αρχηγού!) «έγγραφα σφραγισμένα με βουλοκέρι», σε συνέχεια των οποίων ο Αναστασιάδης μιλάει στο τηλέφωνο με τον επικεφαλής του ταμείου για να διερευνήσει προσωπικά το ενδεχόμενο επένδυσης 15 δισ. δολαρίων στις χρεοκοπημένες κυπριακές τράπεζες! Από την άλλη, η Κύπρος έχει την παράδοση «συλλογικής διαχείρισης» των κρίσεων. Με επιβεβαιωμένα επί 40 έτη τα καταστροφικά της αποτελέσματα για το Κυπριακό, η παράδοση αυτή ακολουθήθηκε και στον χειρισμό της επερχόμενης χρεοκοπίας. Τις ώρες της πιο κρίσιμης σύσκεψης, ο γραμματέας του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης, του κομμουνιστικού ΑΚΕΛ, συντάσσεται με τον Αναστασιάδη: «Είναι έτσι όπως τα περιέγραψε ο Πρόεδρος, [οι Ρώσοι] το έχουν πάρει πολύ ζεστά, συζητούν, ψάχνουν, υπάρχει μεγάλη προθυμία από τη δική τους πλευρά να βοηθήσουν» (σ. 92). Τις ώρες εκείνες, βέβαια, η Μόσχα διαπραγματευόταν επιτυχώς με την ΕΕ την απαλλαγή τής ρωσικών συμφερόντων τράπεζας RCB από κάθε κούρεμα και δέσμευση κεφαλαίων.
Ο τίτλος του δεύτερου κεφαλαίου είναι επίσης χαρακτηριστικός: «Το πλιάτσικο επί των ερειπίων». Ο χειρισμός των συνεπειών της τραπεζικής χρεοκοπίας γίνεται και πάλι με μοναδικό άξονα αναφοράς την προστασία των ομάδων που προκάλεσαν την κρίση. Οι όποιες διαμάχες, ενίοτε αδυσώπητες, λαμβάνουν πάντοτε χώρα εντός της «συμμορίας», την οποία (από φόβο ή ιδιοτέλεια) υπηρετούν εν τέλει και όλοι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί: δικαιοσύνη, αστυνομία, πολιτικά κόμματα, Βουλή, εν πολλοίς και ο Τύπος. Δεν υπάρχει ίσως καλύτερη απόδειξη από την υπενθύμιση (σ. 250) ότι δύο πρόεδροι της Επιτροπής Θεσμών και Αξιών της κυπριακής Βουλής καταδικάστηκαν για διαφθορά, ενώ την ίδια θέση εκόσμησε και ο μετέπειτα πρόεδρος της Βουλής Συλλούρης, ο οποίος εν τέλει αναγκάστηκε να παραιτηθεί, μετά τη γνωστή διαπόμπευσή του από το Al Jazeera. Και αν το τρίτο κεφάλαιο επιγράφεται «Νέμεση», ο τίτλος εδώ είναι παραπλανητικός – ή μάλλον ειρωνικός. Οταν, από ατύχημα, οδηγήθηκε στα δικαστήρια και καταδικάστηκε ένας μεγαλοδικηγόρος - πρωταγωνιστής της «συμμορίας», το πολιτικό σύστημα έφτασε μέχρι του σημείου να χαρακτηρίσει επίσημα (με δημοσίευση στην Εφημερίδα της Δημοκρατίας!) ως «φυλακή» ένα διαμέρισμα κάποιου ιδρύματος, προκειμένου ο καταδικασθείς να εκτίσει εκεί, λίγα χιλιόμετρα από το σπίτι του, μικρό μέρος της «ποινής» που του επεβλήθη, μέχρι να λάβει εν τέλει την προεδρική χάρη.
Οταν ένας εκ των πρωταγωνιστών ανησυχεί (σ. 270) για τον «απόλυτο εξευτελισμό όλων των θεσμών και ολονών μας», προοικονομεί ακούσια την κρίση του αναγνώστη της έκδοσης – η οποία δεν μετριάζεται από το γεγονός ότι κάποια ελάχιστα μέλη του πολιτικού προσωπικού όντως πρέπει να εξαιρεθούν από αυτήν (π.χ. ο Χάρης Γεωργιάδης, μετέπειτα υπουργός Οικονομικών και περίπου μοναδικός υπεύθυνος της όποιας ανάκαμψης ακολούθησε). Ο Μ.Δ. δεν είναι απλώς ένας whistle-blower. Καθίσταται, από την προνομιακή θέση του θαλαμηπόλου επί θητεία, χρονικογράφος της παρακμής μιας ολόκληρης χώρας. Το βιβλίο του κυκλοφόρησε στα μέσα Δεκεμβρίου. Σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, θα αποτελούσε πρώτο θέμα σε όλα τα μέσα ενημέρωσης. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, στην Κύπρο καλύφθηκε από ένα πέπλο σιωπής. Οχι μόνο επειδή οι περισσότερες εφημερίδες και κανάλια έχουν συνδεθεί με ισχυρούς δεσμούς συναλλαγής με το προεδρικό μέγαρο? αλλά και επειδή η αντιπολίτευση, στις όποιες εκδοχές της, δεν αποτελεί παρά μια παραλλαγή αυτού του συστήματος.
Στις 31-3-2013, δεκατρία κράτη - μέλη της ΕΕ εξέφρασαν την ανησυχία τους για την «παραβίαση των αρχών του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων» από την ουγγρική κυβέρνηση του Ορμπαν. Η Κύπρος δεν ανήκε σε αυτά τα κράτη. Την επομένη, έντεκα ηγέτες κομμάτων της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς ζήτησαν (και πέτυχαν) την αποβολή του κόμματος του Ορμπαν από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα. Ο κυπριακός Δημοκρατικός Συναγερμός δεν ανήκε σε αυτά τα κόμματα. Ισως γιατί ο Ορμπαν μιλάει ήδη ελληνικά – εδώ και πολλά χρόνια.
Ο Παναγιώτης Θανασάς διδάσκει Φιλοσοφία στο ΕΚΠΑ. Είναι πολίτης της Ελληνικής και της Κυπριακής Δημοκρατίας
Παναγιώτης Θανασάς
23/01/2021