Μακαριος Δρουσιώτης

Ο βυζαντινολόγος, πρώην διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων και σύμβουλος της Αρχιεπισκοπής σε θέματα βυζαντινής τέχνης Αθανάσιος Παπαγεωργίου βρέθηκε στο επίκεντρο της επιχείρησης παγίδευσης και σύλληψης από την αστυνομία του Μονάχου του Τούρκου αρχαιοκάπηλου Αϊντίν Ντικμέν.

 

Για τη σύλληψη του Ντικμέν συνεργάστηκε με την αστυνομία ο πρώην συνεργάτης του Μισιέλ Βαν Ράιν, ο οποίος τον παγίδευσε και τον κατέδωσε στην αστυνομία.

 

Ο κ. Παπαγεωργίου καταθέτει σήμερα τις εμπειρίες που έζησε από αυτή την περιπέτεια, περιγράφοντας το παρασκήνιο που οδήγησε στην αποκάλυψη του μεγαλύτερου κυκλώματος αρχαιοκαπηλίας που υπήρξε, από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

 

Πότε άρχισε η μεγάλη λεηλασία των εκκλησιών στην κατεχόμενη Κύπρο;

Οι πληροφορίες μας αναφέρουν ότι οι καταστροφές άρχισαν από το 1975.  Η βαυαρική αστυνομία κατέσχε φωτογραφίες που απεικονίζουν τοιχογραφίες του Αντιφωνητή, για τις οποίες δεν γνωρίζαμε ότι είχαν αφαιρεθεί.  Αυτό σημαίνει ότι οι καταστροφές συνεχίζονται ακόμη.

 

Δεν έγινε κάποια προσπάθεια μετά την τουρκική εισβολή για να καταγραφούν και να φωτογραφηθούν τα μνημεία στα κατεχόμενα;

Από το 1974 κάναμε καταγγελίες στην Ουνέσκο, η οποία όμως δεν έχει εκτελεστική εξουσία.  Ήρθε τότε ο υπεύθυνος του τμήματος πολιτιστικής κληρονομιάς, ο οποίος μας βγήκε φανατικός φιλότουρκος!

 

Και μετά τι έγινε;

Ακολούθησε το 1975 ένας ειδικός απεσταλμένος, ο οποίος επισκέφθηκε αρκετές εκκλησίες.  Έκανε μια έκθεση, η οποία τελικά δεν δημοσιεύθηκε.  Τελικά κυκλοφόρησε μια περίληψη που δεν έλεγε τίποτα.

 

Για τη δράση του Ντικμέν τι γνωρίζουμε;

Σίγουρα δεν ήταν μόνος του.  Υπήρχε ένα συμβούλιο απατεώνων, οι οποίοι είχαν επιστημονική γνώση.  Γνώριζαν τι υπήρχε και έδιναν στον Ντικμέν παραγγελία.

 

Πώς γνώριζαν τι υπήρχε;

Αυτοί οι απατεώνες θα πρέπει να επισκέφθηκαν τα κατεχόμενα, περιόδευσαν στις διάφορες εκκλησίες και κατέγραψαν τι υπήρχε.  Ακολούθως έδωσαν οδηγίες στον Ντικμέν, ο οποίος αφαιρούσε τοιχογραφίες για λογαριασμό τους και τα έβγαζε από την Κύπρο, ενώ οι άλλοι έκαναν τους μεσάζοντες.  Έγιναν όλοι εκατομμυριούχοι εις βάρος της Κύπρου.

 

Ξέρουμε ποίοι ήταν αυτοί;

Υπήρχαν Ολλανδοί, δύο τρεις Έλληνες, κάποιοι Αρμένιοι που ζούσαν στο Λονδίνο και άλλοι.  Αυτοί είχαν τη γνώση και τον τρόπο να τα διοχετεύσουν στη Δύση, ενώ ο Ντικμέν ήταν εκείνος που ανέλαβε την αφαίρεση τους.

 

Ένας από τους Ολλανδούς είναι γνωστό πως πρόκειται για τον Μισιέλ Βαν Ράιν.  Ο Έλληνας ήταν μήπως ο Γιάννης Πετσόπουλος;

Μπορούσε να λείψει ο Πετσόπουλος:

 

Αυτός ίσως να ήταν ο επιστημονικός τους σύμβουλος;

Υπήρχαν και άλλοι πολύ πιο ειδικοί;  Όταν αφαιρέθηκαν οι τοιχογραφίες από τον Άγιο Θεμονιανό στη Λύση, κόπηκαν σε κομμάτια με τέτοιο τρόπο, έτσι που θα μπορούσαν να συγκολληθούν ξανά χωρίς να γίνει καμία καταστροφή.  Αυτή η εργασία λοιπόν ήταν εξειδικευμένη.

 

Και έγινε από ποιον:

Θα πρέπει να το έκανε ένας γνωστός Έλληνας.

 

Ο Μιχαλαριάς, ίσως;

Δεν μπορώ να πω όνομα, αλλά ήταν Έλληνας και ειδικός.

 

Αναφέρεστε στις τοιχογραφίες που αγοράστηκαν από το Ίδρυμα Μενίλ με τη συγκατάθεση της Εκκλησίας, κατόπιν πρότασης του Πετσόπουλου.

Η εκκλησία τότε μπήκε σε δίλημμα.  Είτε θα άφηνε τις τοιχογραφίες να καταστραφούν, είτε θα επέτρεπε την αγορά τους, υπό την προϋπόθεση ότι σε κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα θα επέστρεφαν στην Κύπρο.

 

Πάντως ο Πετσόπουλος λέει πως πρέπει να του χρωστούμε ευγνωμοσύνη που βρέθηκε στο δρόμο των τοιχογραφιών της Λύσης, διότι τις έσωσε από την καταστροφή.

Ο Πετσόπουλος έβγαλε πολλά χρήματα από το Ίδρυμα Μενίλ γι’ αυτή τη δουλειά…

 

Συμμερίζεστε τους φόβους ότι το Ίδρυμα Μενίλ θα αρνηθεί να μας επιστρέψει τις τοιχογραφίες;

Σίγουρα θα προσπαθήσουν να τα κρατήσουν.  Δεν υπάρχει αμφιβολία.  Ήδη ο γιος της Ντομινίκ ντε Μενίλ, η οποία έχει το μουσείο, μας είπε ότι θα ήταν καλύτερα να μείνουν εκεί, διότι είναι επικίνδυνο να μετακινηθούν κ.λ.π.

 

Γιατί να τα πάρουν εκεί σε χαρτοκιβώτια δεν ήταν επικίνδυνο και να τα επιστρέψουν πίσω με όλα τα μέτρα προφύλαξης είναι;

Σίγουρα δεν μπορούμε να δεχτούμε κάτι τέτοιο.  Εκτός του ότι μας ανήκουν, εμείς έχουμε και μια μεγάλη εμπειρία στη συντήρηση τοιχογραφιών.  Κάποτε θα επιστραφούν, αλλά το πότε εξαρτάται και από εμάς.

 

Πόσες εκκλησίες έχουν συληθεί στα κατεχόμενα;

Υπάρχουν πάνω από 500 εκκλησίες.  Έχουν συληθεί όλες εκτός από πέντε που σώθηκαν.

 

Ποιες είναι αυτές;

Η Παναγία στο Τρίκωμο, ο Αρχάγγελος στην Κερύνεια, ο Απόστολος Βαρνάβας και ο Άγιος Ιωάννης στην Αμμόχωστο και ο Άγιος Μάμας στη Μόρφου.  Βεβαίως και αυτές οι εκκλησίες δεν είναι εντελώς άθικτες, αφού όλες οι εικόνες που χρονολογούνται από το 19ο αιώνα και προηγουμένως κλάπηκαν.

 

Βεβαίως αυτή η καταστροφή δεν μπορούσε να γίνει χωρίς την κάλυψη του καθεστώτος.

Δεν μπορεί να μην υπήρχε κάλυψη του καθεστώτος.  Ο τρόπος που αφαιρέθηκαν οι τοιχογραφίες του Αγίου Θεμονιανού προϋποθέτει δουλειά ημερών.  Ολόκληρο συνεργείο θα πρέπει να εργάστηκε για πολλές μέρες.  Χρειάστηκε να στηθούν σκαλωσιές και χρησιμοποιήθηκαν μηχανήματα.  Δεν μπορεί να έγινε όλη αυτή η δουλειά χωρίς συγκάλυψη.

 

Πώς ο Μισιέλ Βαν Ράιν από συνεργάτης του Ντικμέν έγινε καταδότης του;

Ο Βαν Ράιν είχε πλησιάσει από το 1988 την πρόξενο της Κύπρου στη Χάγη Τασούλα Χατζητοφή και εμφανίστηκε πρόθυμος να μεσιτεύσει για να βρεθούν κλεμμένες αρχαιότητες.

 

Το κίνητρο του ποιο ήταν;

Αρχικά θα πρέπει να ήταν το χρήμα.  Μετά έλεγε ότι ήθελε να αποκαταστήσει το όνομα του για να ικανοποιήσει τον πατέρα του, ο οποίος ήταν άρρωστος και θα πέθαινε.

 

Ωραία, με ποιο τρόπο;

Έλεγε ότι υπήρχαν εικόνες και τοιχογραφίες σκορπισμένες σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και ζητούσε χρήματα για να πάει να τα φέρει, να τα μαζέψει όλα σε συγκεκριμένο μέρος και να τα αγοράσουμε.  Το σχέδιο ήταν να πάρουμε πληροφορίες ποίοι ήταν αυτοί που κατείχαν τις εικόνες και να τους δώσουμε στην αστυνομία.

 

Ποιος πήρε το ρίσκο αυτής της μεγάλης απόφασης;

Ο Αρχιεπίσκοπος με τη συμβουλή του Γενικού Εισαγγελέα.

 

Πήρε εύκολα την απόφαση;

Όχι καθόλου εύκολα.  Επειδή είχε αμφιβολίες για το αν θα κατέληγε κάπου αυτή η ιστορία, πήρε το θέμα στη Σύνοδο, η οποία πήρε την τελική απόφαση.

 

Τελικά ο Βαν Ράιν στάθηκε στο λόγο του.

Μετά από πολλές περιπέτειες ναι.  Πηγαινοερχόταν στις συναντήσεις που είχε μαζί τους μεθυσμένος, διότι όπως μας είπε ένας συνεργάτης του, σε τέτοιου είδους συναλλαγές είναι υποχρεωμένοι να πίνουν και να συζητούν, μέχρι να δημιουργείται κλίμα.

 

Τελικά πώς έγινε η δουλειά;

Πήγε και έφερε πρώτα το ψηφιδωτό του Θαδδαίου.  Του δώσαμε χρήματα για εκείνο μόνο το ψηφιδωτό, αλλά εκείνος ήθελε περισσότερα για να αγοράσει κι άλλα κομμάτια.

 

Πόσα πήρε για το Θαδδαίο:

Ένα σημαντικό ποσό, δεν μπορώ να πω.  Με αυτά τα χρήματα πήγε ξανά πίσω στο Μόναχο, πήρε μαζί του ένα δημοσιογράφο, ο οποίος κατέγραψε στην κάμερα όλες τις συζητήσεις που είχε με τον Ντικμέν, καθώς και τη στιγμή που του έδωσε τα χρήματα και πήρε τις τοιχογραφίες.

 

Τι σας έφερε από τη συνάντηση εκείνη;

Έφερε 26 κομμάτια από τις τοιχογραφίες του Αντιφωνητή.  Δεν ήταν όμως, όλα τα κομμάτια.  Του είπαμε ότι για να λειτουργήσει η συμφωνία θα πρέπει να πάει να φέρει και τα άλλα.  Έτσι έκανε και δεύτερη αποστολή στο Μόναχο και έφερε άλλα έξι κομμάτια.

 

Έβγαλε και κέρδος αυτός;

Δεν νομίζω, τα χρήματα πρέπει να τα έδωσε σε αυτούς τους απατεώνες.

 

Η αστυνομία πότε μπήκε στο παιχνίδι;

Όταν μάζεψε όλες τις πληροφορίες συμφώνησε με την Τασούλα να δώσει όλες τις πληροφορίες γι’ αυτούς που κατείχαν τις εικόνες.  Ειδοποιήθηκε η αστυνομία Κύπρου και πήγαν δύο αξιωματικοί στη Χάγη, οι οποίοι πήραν τις πληροφορίες από τον Βαν Ράιν και τις διαβίβασαν μέσω της Ιντερπόλ στη Γερμανία.

 

Έτσι, έγινε η επιδρομή και συνελήφθη ο Ντικμέν.

Ακριβώς.  Στις 10 Οκτωβρίου η αστυνομία του Μονάχου έκανε έρευνα στο διαμέρισμά του και βρήκε ένα σημαντικό αριθμό αρχαιοτήτων.  Ανάμεσα στα άλλα είδη που κατέσχε ήταν και φωτογραφίες.  Σε μια από αυτές φαίνεται το γνήσιο ψηφιδωτό του Αποστόλου Ανδρέα και δύο αντίγραφά του.  Υπάρχει επίσης μια σειρά φωτογραφιών που παρουσιάζουν τα διάφορα στάδια κατασκευής ψηφιδωτών.

 

Μπορεί δηλαδή να έχουν πωλήσει και πολλά αντίγραφα για γνήσια.

Δεν αποκλείεται, αφού είχαν δημιουργήσει εργαστήριο και έφτιαχναν ψηφιδωτά.

 

Από τι υλικά;

Αναμείγνυαν καινούργιες ψηφίδες με παλιές που πήραν από ψηφιδωτά της Παναγίας της Κανακαριάς που διαλύθηκαν, ή από το διάκοσμο, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς.

 

Τι ποσοστό από τις εικόνες που κλάπηκαν από την Κύπρο έχει επαναπατρισθεί;

Εκτός από τα ψηφιδωτά της Κανακαριάς, ελάχιστα άλλα πράγματα έχουν βρεθεί.  Χιλιάδες εικόνες από την Κύπρο πωλήθηκαν παράνομα στις πέντε ηπείρους.

 

Γνωρίζουμε τι ακριβώς υπήρχε στα κατεχόμενα πριν από την εισβολή;

Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε επακριβώς.  Στη μητρόπολη της Κερύνειας υπήρχαν μαζεμένες εκατοντάδες εικόνες.  Μετά την εισβολή το καθεστώς τις συγκέντρωσε μαζί με άλλες στο κάστρο της Κερύνειας.  Η συμμορία του Ντικμέν τις έκλεψε σχεδόν όλες.

 

Δεν ήταν αυτές που βρέθηκαν στο αεροδρόμιο της Άγκυρας καθ’ οδόν προς την Ευρώπη:

Αυτές είναι.  Επέστρεψαν από την Άγκυρα στα κατεχόμενα, αλλά χάθηκαν ξανά.  Κανείς δεν γνωρίζει πώς και πότε.

 

Πόσες εικόνες υπολογίζετε ότι υπήρχαν στα κατεχόμενα;

Περισσότερες από 20,000.  Όσες από αυτές ήταν από τον 19ο αιώνα και προηγουμένως χάθηκαν όλες.  Από τις καινούργιες, οι οποίες δεν έχουν καμιά συλλεκτική αξία, σώζονται όλες!

Μακάριος Δρουσιώτης

Φιλελεύθερος

26/10/1997