Μακαριος Δρουσιώτης

"Μπήκα σε ένα κατάστημα μια μέρα και η καταστηματάρχις, όταν αντιλήφθηκε ότι ήμουν Τουρκοκύπρια, μου είπε πως είναι κρίμα που δεν εργάζονται περισσότεροι Τουρκοκύπριοι στο νότο. "Έχουμε τόσους πολλούς Σριλανκέζους, γιατί να μην τους διώξουμε και να φέρουμε Τουρκοκύπριους", είπε.

Ένα βράδυ στα μέσα του Ιούλη βρέθηκα στις βόρειες ακτές της Κύπρου, στη βεράντα του σπιτιού του ζεύγους Μεχμέτ και Λεϊλά Γιαγτζίν. Συζητούσαμε, τι άλλο, για τη λύση που δεν ήρθε, τις προοπτικές που δεν είναι ευοίωνες και για την Κερύνεια, που υπήρξε το σύμβολο της προσδοκίας των Ελληνοκυπρίων για επιστροφή στο βορρά, ύστερα από τη βίαιη εκδίωξη τους, το 1974.

 

Το σπίτι του Μεχμέτ και της Λεϊλά βρίσκεται στο χωριό Άγιος Γεώργιος, σε ένα ύψωμα στη βόρεια πλαγιά του Πενταδάκτυλου. Από τη βεράντα φαίνεται η θάλασσα της Κερύνειας. Αυτή η γαληνεμένη θάλασσα ήταν που έφερε τον τουρκικό στρατό στην Κύπρο. Οι μνήμες γυρίζουν πίσω.

 

Σε αυτό το σημείο τριάντα χρόνια πριν έβρεχε φωτιά και οι άνθρωποι έφευγαν από τα σπίτια τους κατατρεγμένοι για να γλιτώσουν. Και τώρα εμείς, ανέμελοι, πίνουμε τουρκική μπίρα "Εφ-Ες", με θέα τον κόλπο που έγινε η εισβολή. Έχουμε άραγε το ηθικό δικαίωμα να είμαστε εκεί; Μπορούμε να απολαμβάνουμε την μπύρα μας σε συνθήκες πλήρους ηρεμίας, σε μια περιοχή που ανήκει σε άλλους και την χαίρονται άλλοι, υπό την προστασία του τουρκικού στρατού; Βέβαια, το σπίτι που είμαστε φιλοξενούμενοι είναι κτισμένο σε τουρκοκυπριακή γη και οι οικοδεσπότες οραματίζονται μια Κύπρο χωρίς στρατούς και διαχωριστικές γραμμές. Όμως, για όσο διαρκεί αυτή η κατάσταση τα διλήμματα θα είναι αδιάκοπα βασανιστικά.

 

Έθεσα το ζήτημα των ηθικών διλημμάτων στη Μαρίνα Χριστοφίδου, με την οποία κάναμε μαζί το ταξίδι από τη Λευκωσία στην Κερύνεια. "Το ηχηρό "όχι" των Ελληνοκυπρίων στο δημοψήφισμα με έχει απαλλάξει από κάθε αίσθημα ενοχής. Είχαμε την ευκαιρία να ρίξουμε το τείχος και την αποποιηθήκαμε", αναφέρει κατά τρόπο κατηγορηματικό.

Η Μαρίνα Χριστοφίδου δεν αντιμετώπιζε πάντοτε έτσι τα πράγματα. Η στάση της απέναντι στους Τουρκοκύπριους ήταν επηρεασμένη από το αίσθημα της αδικίας που έχει ο κάθε Ελληνοκύπριος που εκδιώχθηκε βίαια από το σπίτι του. Μέχρι που γνώρισε τη Λεϊλά και άκουσε από πρώτο χέρι την εκδοχή της άλλης πλευράς...

 

 Όχι την επίσημη άποψη του Ραούφ Ντενκτάς, αλλά αυτήν που εκφράζει το μέσο Τουρκοκύπριο, ο οποίος έζησε κι αυτός, όπως και ο Ελληνοκύπριος, την εξαθλίωση των συνεπειών των δικοινοτικών συγκρούσεων και του πολέμου. "Οι Τουρκοκύπριοι μιλάνε για ειρήνη κι εμείς για λύση του προβλήματος", σημειώνει η Μαρίνα, ενώ περνάμε έξω από το στρατόπεδο της Γλυκιώτισσας, στη βόρεια ακτή, δυτικά της Κερύνειας. Το στρατόπεδο της Γλυκιώτισσας ήταν μέχρι το 1974 η έδρα μονάδων της Εθνικής Φρουράς. Σήμερα χρησιμοποιείται από τον τουρκικό στρατό. "Απ' εδώ μπήκαν μέσα οι Τούρκοι. Αυτό το στρατόπεδο το βομβάρδισαν με λύσσα τα χαράματα της 20ης Ιουλίου", λέγει.

 

 

Ο Ντενκτάς μου πήρε το σπίτι

Μέσα από τις έρευνές μου για τα γεγονότα του 1974 έμαθα απ΄έξω όλα τα στρατόπεδα της Κύπρου και ήμουν ενημερωμένος για τις δραστηριότητες των περισσοτέρων μονάδων της Εθνικής Φρουράς. Όμως, στην προκειμένη περίπτωση, η Μαρίνα ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Το εξοχικό της είναι δίπλα από το στρατόπεδο της Γλυκιώτισσας. Εκεί την βρήκε η εισβολή. Προτού χαράξει ο ήλιος, της 20ης Ιουλίου 1974, έφυγε με την οικογένεια της κυνηγημένη προς τα βουνά του Πενταδάκτυλου, για να σωθεί από την επιθετική μανία του τουρκικού στρατού. Ο πατέρας της, που έζησε σε ηλικία πέντε χρόνων τη Μικρασιατική Καταστροφή, έφευγε για δεύτερη φορά στη ζωή του κυνηγημένος από τον τουρκικό στρατό.

 

"Να, απ' εδώ, αυτό το δρομάκι οδηγεί στο σπίτι μου", λέει και δείχνει μια μικρή πάροδο από τον κύριο δρόμο προς τη θάλασσα. Το σπίτι μόλις που διακρίνεται από το δρόμο και η πρόσβαση σε αυτό είναι αδύνατη, διότι περιφρουρείται από τον στρατό. Το οικειοποιήθηκε ο Ραούφ Ντενκτάς το 1976 και το χρησιμοποιεί για εξοχική κατοικία. Μόλις άνοιξαν τα οδοφράγματα η Μαρίνα αποπειράθηκε να το επισκεφθεί, αλλά την παρεμπόδισε ο στρατός. Το είδε μόνο με κιάλια από το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα, που δεσπόζει στην κορυφή του Πενταδάκτυλου.

 

 

Έχασα την Κερύνεια για δεύτερη φορά

Η Μαρίνα Χριστοφίδου έκανε προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διεκδικώντας ανάκτηση της περιουσίας της. "Μετά το δημοψήφισμα δεν είμαι πολύ αισιόδοξη για το μέλλον της προσφυγής. Όμως, αν το σχέδιο περνούσε τα πράγματα θα ήταν ευνοϊκά για μένα. Σύμφωνα με τα κριτήρια για το περιουσιακό, το σπίτι έπρεπε να μου επιστραφεί. Φανταστείτε τι σημαντικό γεγονός θα ήταν η έξωση του Ντενκτάς από το σπίτι μου", αναφέρει, ενώ ανηφορίζουμε προς το σπίτι του Μεχμέτ και της Λεϊλά. Από αυτόν τον ανήφορο έφευγε κατατρεγμένη η Μαρίνα το 1974. Ύστερα από τόσα που έχουν συμβεί στον τόπο μας δεν ήλπιζε πως θα έβλεπε ξανά την Κερύνεια. Μέχρι που τα τελευταία χρόνια τα πράγματα άλλαξαν τόσο ραγδαία και πίστεψε πραγματικά πως με τη λύση θα επέστρεφε στην πόλη της. "Όταν απορρίφθηκε το σχέδιο ήταν σαν να έχασα την Κερύνεια για δεύτερη φορά", αναφέρει.

 

 

Η αλήθεια της άλλης πλευράς

Η Λεϊλά κατάγεται από τη Λάρνακα, αλλά μεγάλωσε στην Αγγλία. Ο σύζυγος της είναι χρυσοχόος και κατάγεται από την Πάφο. Έχει κι αυτός να διηγηθεί τραγικές ιστορίες, σαν κι αυτές των Ελληνοκυπρίων προσφύγων του 1974. Η μάνα του έχασε και τα δύο αδέλφιά της στις δικοινοτικές συγκρούσεις του 1963. Για δέκα χρόνια, από το 1964 μέχρι το 1974, ζούσαν σε συνθήκες εξαθλίωσης, όπως και πολλές άλλες χιλιάδες Τουρκοκύπριοι που ήταν κλεισμένοι σε θυλάκους. Από τη μια είχαν να αντιμετωπίσουν τη στυγνή δικτατορία της φασιστικής οργάνωσης ΤΜΤ και από την άλλη την απομόνωση που τους επέβαλε η ηγεσία των Ελληνοκυπρίων για να τους λυγίσει. Ύστερα από το 1974 μεταφέρθηκαν στο βορρά. Δημιουργήθηκαν προσδοκίες ότι θα είχαν ένα λαμπρό μέλλον, οι οποίες διαψεύστηκαν παταγωδώς. Τα σαράντα χρόνια της τουρκικής επικυριαρχίας στην τουρκοκυπριακή κοινότητα μόνο τραύματα άφησαν στη ζωή τους. Μέχρι που ήρθε η δική τους άνοιξη και βγήκαν στους δρόμους, διεκδικώντας ειρήνη και δημοκρατία.

 

Η Λεϊλά και ο Μεχμέτ ήταν από τους πρώτους που πίστεψαν ότι το μέλλον δεν μπορούσε να ήταν άλλο από τη συμβίωση και τη συνεργασία με τους Ελληνοκύπριους. "Όταν ξεκινήσαμε αυτό τον αγώνα ήμασταν περιθωριακοί. Κανείς δεν το πίστευε πως θα εξελισσόταν σε μαζικό ειρηνιστικό κίνημα", αναφέρει η Λεϊλά. Οι λόγοι που οδήγησαν την Τουρκία να αναθεωρήσει τη στάση της στο Κυπριακό και να εγκαταλείψει το δόγμα ότι το πρόβλημα είχε λυθεί το 1974, είναι πολλοί. Όμως τους Τουρκοκύπριους τους ενοχλεί η υποτίμηση εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων του δικού τους ρόλου, που ήταν από τους σημαντικότερους. "Κάναμε αυτό τον αγώνα, όντας βέβαιοι ότι το κύριο εμπόδιο στη λύση του Κυπριακού ήταν ο Ντενκτάς. Σήμερα ο Ντενκτάς είναι πολιτικά ανάπηρος, αλλά το πρόβλημα είναι άλυτο. Δεν το φανταζόμασταν ότι οι Ελληνοκύπριοι θα αρνούνταν τη λύση", αναφέρει η Λεϊλά.

 

 

Δεν είμαστε Σριλανκέζοι

Μετά το "όχι" των Ελληνοκυπρίων ξέκοψαν για λίγο από τους Ελληνοκύπριους, αλλά σύντομα συνέχισαν να αναπτύσσουν σχέσεις. Εξάλλου, οι Τουρκοκύπριοι στήριζαν τον Ντενκτάς στην εξουσία για μισό αιώνα μέχρι να καταλάβουν ότι βρίσκονταν σε λάθος δρόμο. Η Λεϊλά εξακολουθεί να περνά μεγάλο μέρος του χρόνου της στο νότο, να συναναστρέφεται με τους Ελληνοκύπριους και να ξοδεύει τα χρήματα της στα καταστήματα της Λευκωσίας. "Μπήκα σε ένα κατάστημα μια μέρα και η καταστηματάρχις, όταν αντιλήφθηκε ότι ήμουν Τουρκοκύπρια, μου είπε πως είναι κρίμα που δεν εργάζονται περισσότεροι Τουρκοκύπριοι στο νότο. "Έχουμε τόσους πολλούς Σριλανκέζους, γιατί να μην τους διώξουμε και να φέρουμε Τουρκοκύπριους", είπε. Δεν μπορούν να μας αντιμετωπίζουν σαν βοηθητικό προσωπικό. Η μεγάλη πλειονότητα των νέων μας είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να σταματήσει αυτή η διάκριση. Το αισθάνομαι ότι στη συνείδηση των Ελληνοκυπρίων είμαστε κατώτεροι άνθρωποι", διαπιστώνει με πίκρα.

 

 

"Η Κερύνεια ανήκει στη Λεϊλά"

Η Λεϊλά είναι καθηγήτρια των Αγγλικών. Στο Λονδίνο που μεγάλωσε γνωρίστηκε με μια συνομήλικη της Κερυνιώτισα, τη Μάρω Φιερού, που σήμερα ζει στην Πάφο. Όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, η Μάρω Φιερού επισκέφθηκε την Κερύνεια και συνάντησε τη Λεϊλά στο γραφικό λιμανάκι της πόλης. Περιγράφοντας τις εμπειρίες της στην Μαρίνα Χριστοφίδου, η Μάρω Φιερού της μίλησε για τη βαθιά θλίψη που ένιωσε όταν επέστρεψε στην Κερύνεια. Η Μαρίνα έγραψε τις εντυπώσεις της Μάρως Φιερού, σε ένα άρθρο της στον "Πολίτη": "Όταν είδα τη γη του πατέρα μου, το λιμάνι όπου έτρεχα σαν τρελή και την παραλία στο Πέντε Μίλι όπου κολυμπούσα με τα ξαδέρφια μου, καθώς και την απέραντη ομορφιά της φύσης, κατάλαβα πως όλα είχαν τελειώσει. Η κατοχή των σπιτιών μας είναι σαν ένα χαστούκι στα μούτρα - εγώ το μόνο που είχα ήταν μερικές αναμνήσεις. Καθώς με ξεναγούσε η Λεϊλά και μου έδειχνε όλους τους όμορφους τόπους με περηφάνια, πραγματικά συνειδητοποίησα πως θα ήταν αδύνατο να πάρουμε οτιδήποτε πίσω. Όση και να είναι η αποζημίωση δεν αντικαθιστά τις ρίζες σου".

 

Ωστόσο η Μάρω Φιερού, έλεγε πως εκείνο που τη βοήθησε να αντιμετωπίσει αυτές τις μαύρες σκέψεις ήταν η αγάπη της για την πιο παλιά της φίλη. "Οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη σημασία από τη γη και τα τούβλα", λέει. "Αυτό είναι το μόνο πράγμα που με κάνει να επιστρέφω. Για μένα η Κερύνεια τώρα ανήκει στη Λεϊλα , όχι σ' εμένα. Αν δεν ήταν η Λειλά, μάλλον δεν θα ξαναπήγαινα ποτέ."

 

Κάπως έτσι ήταν και τα συναισθήματα της Μαρίνας Χριστοφίδου, όταν συνάντησε κι αυτή τη Λεϊλά στο λιμανάκι της Κερύνειας. Η Μαρίνα είχε γράψει ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στον "Πολίτη" και στη "Cyprus Mail", που έλεγε πως ενώ αρχικά ο κόσμος ήθελε λύση, όσο περνούσε ο καιρός και υπερτερούσαν τα επιχειρήματα του "όχι", ξαφνικά άλλαξε. Στο άρθρο γινόταν παραλληλισμός της συμπεριφοράς των Ελληνοκυπρίων με ένα αλληγορικό έργο του θεάτρου του παραλόγου, που έγραψε ο Ιονέσκο και λεγόταν "Ρινόκερος".

 

Το έργο αναφερόταν στην άνοδο του φασισμού στη Γερμανία πριν το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου ο φασισμός ήταν σαν την αρρώστια, ο ένας κολλούσε τον άλλο. Η Λεϊλά διάβασε το άρθρο και το σχολίασε με επιστολή της στην εφημερίδα "Cyprus Mail". Η επικοινωνία μέσω των στηλών της εφημερίδας στάθηκε η αφορμή για τη γνωριμία της Λεϊλά με τη Μαρίνα, αρχικά μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και στη συνέχεια με προσωπική επαφή στο λιμανάκι της Κερύνειας. Η εμπειρία ήταν οδυνηρή για τη Μαρίνα, η οποία έζησε στο χώρο αυτό μερικές από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της εφηβείας της. "Σε εκείνη τη συνάντηση κατάλαβα πως πονούσα για την Κερύνεια. Ένοιωθα ένα αίσθημα απώλειας, αντιλήφθηκα πως αυτός ο τόπος δεν μου ανήκει πλέον, ήμουν απλά ένας επισκέπτης, ο οποίος ήρθε, είδε και μετά έπρεπε να φύγει". Η Λεϊλά κατανοεί τα συναισθήματα των Ελληνοκυπρίων, αλλά επισημαίνει πως έχασαν και οι Τουρκοκύπριοι περιουσίες.

 

Στην παρέα κάθεται και ο γιατρός Χακάν Ατακέρ. Κατάγεται από την Αυδήμου στην επαρχία Λεμεσού. Η οικογένεια του έχει τεράστιες εκτάσεις κοντά στη θάλασσα που η σημερινή τους αξία είναι πολλά εκατομμύρια λίρες. Τις άφησαν πίσω και εγκαταστάθηκαν στο βορρά. Ίσως δεν έπρεπε να φύγουν, θα ισχυριστεί κάποιος. Όμως στις συνθήκες της εποχής εκείνης, πόσο εφικτό ήταν για έναν Τουρκοκύπριο να συνεχίσει να ζει με τους Ελληνοκύπριους;

 

 

Ίδιος ο πόνος

Η κάθε πλευρά έχει τις δικές της εκδοχές για το ποιος φταίει για τον πόνο του άλλου. Όμως ο πόνος είναι ο ίδιος. Και οι άνθρωποι, σε όποια κοινότητα κι αν ανήκουν, είναι το ίδιο ένοχοι ή αθώοι. Όσο υπέφερε η μια κοινότητα υπέφερε και άλλη. Η Μαρίνα συμφωνεί με την ανάλυση του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν, ο οποίος τις μέρες της Λουκέρνης είχε πει ότι ήλθε η ώρα οι δυο πλευρές να σκεφτούν πως αισθάνεται η άλλη. Ύστερα που γνώρισε τη Λεϊλά και άκουσε το δράμα του συζύγου της, κατανόησε πως και οι δύο είναι θύματα του μίσους και του φανατισμού. Γι αυτό θα πρέπει να αγωνιστούν μαζί για να αναιρέσουν τα αίτια που προκάλεσαν τόση μεγάλη δυστυχία στους ανθρώπους της Κύπρου. Φεύγοντας από την Κερύνεια, κατηφορίζοντας από τον Πενταδάκτυλο προς τη Λευκωσία, συζητάμε και πάλι για τα ηθικά διλήμματα. Και καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ύστερα από τα όσα ακούσαμε στην άλλη πλευρά, πως οι άνθρωποι της Κύπρου δεν έχουμε τίποτα να μοιράσουμε. Η Κερύνεια ανήκει και στη Λεϊλά και στη Μαρίνα.

 

Η κάθε πλευρά έχει τις δικές της εκδοχές για το ποιος φταίει για τον πόνο του άλλου. Όμως ο πόνος είναι ο ίδιος. Και οι άνθρωποι, σε όποια κοινότητα κι αν ανήκουν, είναι το ίδιο ένοχοι ή αθώοι.

Υπάρχει χώρος για όλους. Φτάνει να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να βάλουμε τη θέση μας στη θέση του άλλου, να σμίξουμε ξανά οι άνθρωποι, να συναναστραφούμε μεταξύ μας, για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τα τραύματα του παρελθόντος. Η ιστορία του Κυπριακού είναι γεμάτη παραδείγματα όπου τα συμφέροντα, οι εθνικιστικοί ανταγωνισμοί και οι μικροκομματικοί σχεδιασμοί έχουν οδηγήσει τις ηγεσίες των δύο κοινοτήτων σε λάθος δρόμους. Οι ηγεσίες υπήρξαν κατώτερες των περιστάσεων, τους έλειπε το όραμα και η ικανότητα να αναλύσουν ορθολογιστικά τις εξελίξεις, γι΄ αυτό και δεν αισθάνονται καμιά ενοχή για το ότι έχουν σπρώξει τον κόσμο προς το μίσος και την έχθρα.

 

Όλοι αυτοί, που αποτελούν την πολιτική ελίτ της Κύπρου, και στις δύο πλευρές του τείχους, δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα. Είναι εκπαιδευμένοι να διαχειρίζονται συγκρούσεις και να παράγουν κρίσεις. Όχι να επιλύουν προβλήματα και να εκτονώνουν έκρυθμες καταστάσεις. Ως επιθετικοί χαρακτήρες χρειάζονται πάντα έναν εχθρό. Πάντοτε θα υπάρχει ένας τέτοιος διαθέσιμος στην άλλη πλευρά. Κι αν δεν υπάρχει τον δημιουργούν. Αυτοί οι μεγάλοι "εχθροί" δεν πόνεσαν ποτέ ο ένας τον άλλον. Κανένας αρχηγός δεν κινδύνευσε, δεν δυστύχησε δεν πόνεσε περισσότερο από τον μέσο Κύπριο.

 

Συνεπώς είναι απαραίτητο να οικοδομηθούν σχέσεις στην κοινωνία, σαν κι αυτές της Λεϊλά με τη Μαρίνα. Ο μόνος τρόπος για να χτίσουμε γέφυρες ειρήνης είναι με το να πηγαίνουμε οι Ελληνοκύπριοι στο βορρά και να επισκέπτονται οι Τουρκοκύπριοι το νότο. Να δημιουργούμε φιλίες με Τουρκοκύπριους, να ακούμε τους δικούς τους προβληματισμούς κι εκείνοι τους δικούς μας. Για να δημιουργηθεί κοινή συνείδηση υπέρ της ειρήνης και της συμβίωσης στην Κύπρο. Μόνο έτσι θα ηττηθούν οι πολιτικοί και οι πολιτικές της σύγκρουσης. Όταν η σύγκρουση θα είναι πια πολιτικά ασύμφορη. Διότι - όπως είπε και η Μάρω Φιερού, μέσα από τον πόνο της για την Κερύνεια που αισθάνθηκε ότι χάθηκε - οι άνθρωποι έχουν περισσότερη αξία από τη γη και τα τούβλα...

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

01/08/2004