Μακαριος Δρουσιώτης

Αν κοιτάξει κανείς το χάρτη της Λευκωσίας θα διαπιστώσει ότι η παλιά πόλη είναι μοιρασμένη σχεδόν σε δύο ίσα μέρη. Ο τουρκικός από τον ελληνικό τομέα της Λευκωσίας διαχωρίζονται από την οδό Ερμού, που αρχίζει από την Πύλη Πάφου και καταλήγει βορειότερα της Πύλης Αμμοχώστου. Η Ερμού, που σήμερα είναι στη νεκρή ζώνη, ήταν η εμπορικότερη οδός της πρωτεύουσας. Εκεί που είναι σήμερα το οδόφραγμα ήταν το κατάστημα ενός Αρμένιου που έφτιαχνε λουκουμάδες. Στο οδόφραγμα του λουκουματζή συνευρίσκονταν οι Έλληνες, οι Τούρκοι και οι Αρμένιοι καταστηματάρχες και συζητούσαν για τα προβλήματα του παζαριού. Μέχρι που το Κυπριακό μπήκε στη ζωή τους...

 

Οι πρώτες συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στην Κύπρο έμελλε να γίνουν στην οδό Ερμού. Η ιστορία της Ερμού είναι απολύτως ταυτισμένη με την ιστορία της Κύπρου. Αφορμή στα πρώτα επεισόδια έδωσε η εκτέλεση από την EOKA του Τουρκοκύπριου λοχία της αστυνομίας Aμπτουλά Aλί Pιζά, στις 11 Iανουαρίου 1956, στην Πάφο. Tην ίδια μέρα έξαλλοι νεαροί Tουρκοκύπριοι οργάνωσαν οχλαγωγικές εκδηλώσεις με βίαιες επιθέσεις εναντίον ελληνικών καταστημάτων, στην Kεντρική Δημοτική Aγορά και στην οδό Eρμού στη Λευκωσία. Tο ίδιο βράδυ σημειώθηκαν στη Λευκωσία βομβιστικές επιθέσεις εναντίον ελληνικών περιουσιών.

 

Βόρειοι και νότιοι

 

Στις 23 Απριλίου 1956 η ΕΟΚΑ εκτέλεσε άλλον έναν Τούρκο αστυνομικό, τον Nιχάτ Πασί. Tο ίδιο βράδυ εξερράγησαν πέντε πυρκαγιές σε ελληνικές περιουσίες στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας. Oι αντιδράσεις των Tούρκων στον ένοπλο αγώνα της EOKA κατευθύνονταν από την οργάνωση "Bολκάν", η οποία κυκλοφορούσε φυλλάδια που καλούσαν τους Tουρκοκυπρίους σε εξέγερση κατά των Eλλήνων. Ένα νέο κύμα βιαιοπραγιών εις βάρος ελληνικών περιουσιών παρατηρήθηκε το Mάιο του 1956, κατά τη διάρκεια του οποίου κάηκαν σπίτια Eλλήνων στη συνοικία του Aγίου Λουκά στη Λευκωσία. Aκολούθησε κύμα εμπρησμών με στόχους ελληνικές επιχειρήσεις. Αντιδρώντας στα γεγονότα αυτά, οι Άγγλοι προχώρησαν στην πρώτη μορφή διχοτόμησης της Λευκωσίας. Tα χαράματα της 30ής Mαΐου 1956 τοποθέτησαν τα πρώτα συρματοπλέγματα, διαχωρίζοντας την ελληνική και την τουρκική συνοικία της πόλης. Γράφει ο Παναγιώτης Mαχλουζαρίδης, ο οποίος συμμετείχε στην επιχείρηση:

"Tα συνεργεία ήταν έτοιμα και πρωί-πρωί, πριν ο κόσμος μπορέσει να αντιληφθεί τι συνέβαινε, οι σιδερένιοι στύλοι και το συρματόπλεγμα άρχισαν να στήνονται από την οδό Πάφου... ίσαμε τον Άγιο Kασσιανό. Tο μέτρο εθεωρείτο "προσωρινό" κι η γραμμή αποκλήθηκε "Γραμμή Mέισον - Nτίξον" που τραβήχτηκε παλαιότερα στις Hνωμένες Πολιτείες της Aμερικής για παρεμπόδιση των συγκρούσεων ανάμεσα στους "Bόρειους" και τους "Nότιους"".

 

Τα χρόνια που ακολούθησαν η οδός Λήδρας έγινε συνώνυμη της βίας. Οι Άγγλοι την ονόμασαν "μίλι του θανάτου", λόγω των πολλών εκτελέσεων που έγιναν από την ΕΟΚΑ, με θύματα Άγγλους στρατιώτες. Οι περισσότερες εκτελέσεις έγιναν από το Νίκο Σαμψών, ο οποίος εργαζόταν τότε ως φωτορεπόρτερ στον "Φιλελεύθερο".

 

Η "πράσινη γραμμή"

 

Τα συρματοπλέγματα που τοποθέτησαν οι Άγγλοι το 1956 αποσύρθηκαν μετά την υπογραφή των συμφωνιών για την ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Όμως, το κέντρο της παλιάς Λευκωσίας έμελλε να γίνει σύντομα το θέατρο νέων αιματηρών συγκρούσεων. Οι Ελληνοκύπριοι ίδρυσαν την οργάνωση "Ακρίτας" με σκοπό να ακυρώσουν τις συμφωνίες και να ολοκληρώσουν τον αγώνα της ΕΟΚΑ για την Ένωση. Οι Τουρκοκύπριοι διατήρησαν και ενίσχυσαν την ΤΜΤ για να αγωνιστούν για τη διχοτόμηση.

 

Όταν τον Δεκέμβριο του 1963 ο Μακάριος υπέβαλε τα 13 σημεία για την τροποποίηση του συντάγματος η καρδιά της Λευκωσίας ήταν μια πυριτιδαποθήκη. Ο σπινθήρας των πρώτων αψιμαχιών εξελίχθηκε σε γενικευμένη σύγκρουση. Προ του κινδύνου να εισβάλει η Τουρκία, ο Μακάριος έδωσε τη συγκατάθεσή του να αναλάβουν οι Βρετανοί ειρηνευτικό ρόλο στο νησί. Συγκροτήθηκε μια βρετανική στρατιωτική δύναμη, υπό τον στρατηγό Κλαρκ, που ανέλαβε την ευθύνη για την εσωτερική ασφάλεια. Τότε έφτασε εσπευσμένα στην Κύπρο για να επιληφθεί της κρίσης ο υπουργός αποικιακών σχέσεων της Βρετανίας Ντάνκαν Σαντς, ο οποίος ήταν και ο εμπνευστής της δημιουργίας μιας ουδέτερης ζώνης μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων. Η σχετική συμφωνία υπογράφηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1963 από τους Σαντς, Μακάριο και Κουτσιούκ. Υπέγραψαν επίσης οι Κληρίδης και Ντενκτάς που την είχαν διαπραγματευτεί. Στο κέντρο της πόλης τα όρια της γραμμής ήταν περίπου τα ίδια με αυτά του 1956. Η οδός Ερμού ήταν το "σύνορο" που χώριζε τους Έλληνες από τους Τούρκους.

 

Ο διαχωρισμός αυτός χαλάρωσε κάπως το 1968, όταν άρχισαν οι συνομιλίες μεταξύ Κληρίδη - Ντενκτάς για τη λύση του Κυπριακού και υπήρξε εξομάλυνση των σχέσεων. Το οδόφραγμα της οδού Λήδρας, κοντά στην Ερμού, άνοιξε αλλά μόνο για τους Τουρκοκύπριους που εργάζονταν στον ελληνικό τομέα της Λευκωσίας. Το 1974 το οδόφραγμα σφραγίστηκε πλήρως. Ο τουρκικός τομέας της Λευκωσίας παρέμεινε κλειστός για τους Ελληνοκύπριους από το 1963 μέχρι το 2004 που άνοιξαν τα οδοφράγματα.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

04/12/2005