Μακαριος Δρουσιώτης

Το 1978 υπήρχε μια ιστορική συγκυρία που θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για τη λύση του Κυπριακού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε εκλεγεί πρόεδρος ο Τζίμυ Κάρτερ, ο οποίος είχε αναλάβει σοβαρή δέσμευση για αποτελεσματική αμερικανική παρέμβαση στο Κυπριακό. Όμως, ο κυρίαρχος λόγος του αμερικανικού ενδιαφέροντος ήταν η ανόρθωση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ που βρισκόταν σε κατάσταση αποσύνθεσης: Η Ελλάδα είχε αποχωρήσει το 1974 από το στρατιωτικό σκέλος της συμμαχίας, ενώ η Τουρκία υπέφερε από το εμπάργκο στην πώληση αμερικανικών όπλων που είχε επιβάλει το Κογκρέσο.

 

Οι ΗΠΑ, λοιπόν, είχαν σοβαρό συμφέρον, τότε, να κλείσουν την πληγή του Κυπριακού. Αν και ο Κίσινγκερ στήριξε την Τουρκία και οι ΗΠΑ ανέχθηκαν την εισβολή, ο στόχος τους ήταν μια γρήγορη συμβιβαστική λύση που θα αποκαθιστούσε τη σταθερότητα στην περιοχή. Ο πρωθυπουργός Καραμανλής συνέστησε στην ηγεσία των Ε/Κ να πάρουν γρήγορα τις αποφάσεις τους και να επιδιώξουν ένα συμβιβασμό στη λογική έδαφος έναντι αυτονόμησης των Τ/Κ προτού εδραιωθούν τα τετελεσμένα.

 

Πιέσεις στην Τουρκία

 

Η Τουρκία δεχόταν τότε αφόρητες πιέσεις από όλο τον κόσμο να κάνει κάτι. Οι πρόσφυγες ήταν ακόμη στα αντίσκηνα, δεν είχε αρχίσει ο εποικισμός και οι ε/κ περιουσίες ήταν σχεδόν άθικτες. Οι Τουρκοκύπριοι στα κατεχόμενα αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα οργάνωσης και το βοιωτικό τους επίπεδο ήταν στα όρια της φτώχειας. Όμως, οι στρατηγοί και ο Ντενκτάς έπαιζαν με το χρόνο, μέχρι να εξασθενίσουν οι πιέσεις και δώσει ο χρόνος τις λύσεις στη βάση των δεδομένων επί του εδάφους.

 

Η επανασυγκόλληση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ ήταν από τα κυρίαρχα ζητήματα που απασχόλησαν τη σύνοδο κορυφής της συμμαχίας, το Μάιο του 1978, στην Ουάσιγκτον. Όμως, και τα δύο ζητήματα ήταν άμεσα συνδεδεμένα με το Κυπριακό. Οι ΗΠΑ διευθέτησαν συνάντηση των Καραμανλή - Ετζεβίτ (προηγήθηκε η συνάντηση των δύο, τον Απρίλιο στο Μοντρέ), σαν ένα πρώτο βήμα, πριν από την εκδήλωση αμερικανικής πρωτοβουλίας. Πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις αυτές διαδραμάτισε και ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Χέλμουντ Σμιτ. Η Γερμανία πίεζε φορτικά την Τουρκία να κάνει βήμα στο Κυπριακό, διαφορετικά θα μείωνε την οικονομική βοήθεια που της παραχωρούσε.

 

Οι πέντε συνωμοσίες

 

Όταν, λοιπόν, στο διεθνή χώρο συνέβαιναν όλες αυτές οι σημαντικές εξελίξεις, ο πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού ήταν νυχθημερόν απασχολημένος με τις έμμονες ιδέες που τον διακατείχαν ότι εξυφαίνονταν εναντίον του αλλεπάλληλες συνωμοσίες. Στις 17 Ιουλίου, "κυβερνητικοί κύκλοι" στη Λευκωσία (δηλαδή ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Μιλτιάδης Χριστοδούλου), έδωσαν στον φιλοκυβερνητικό τύπο μια λίστα από πέντε συνωμοσίες που είχαν επισυμβεί σε διάστημα οκτώ μηνών, με σκοπό τον εξαναγκασμό του Κυπριανού σε παραίτηση.

 

Η τελευταία, που βρισκόταν σε εξέλιξη τις μέρες εκείνες, έμελλε να μείνει στην ιστορία με το όνομα "η μεγάλη συνωμοσία του εγκεφάλου". "Εγκέφαλος" ήταν ο Γερμανός διπλωμάτης Πολ Κούρπιουν, ο οποίος συντόνιζε τη διεθνή συνωμοσία για το φάγωμα του Κυπριανού. Συνεργάτες του Κούρπιουν, σύμφωνα με τις "διαισθήσεις" του τότε προέδρου, ήταν οι Γλαύκος Κληρίδης και Τάσσος Παπαδόπουλος, οι οποίοι, το διάστημα εκείνο του ασκούσαν κριτική για αδράνεια στο Κυπριακό. Βέβαια, πολύ σύντομα αποδείχθηκε ότι η ιστορία αυτή ήταν πέρα για πέρα φανταστική, απόρροια των ψυχολογικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε ο πρόεδρος.

 

Η υπόθεση αυτή υπήρξε η πιο αστεία πτυχή της ιστορίας του Κυπριακού, που άφησε όμως πίσω της σοβαρότατες συνέπειες: Όταν ο Σπύρος Κυπριανού ήταν ολότελα αφοσιωμένος στην αποψίλωση της "συνωμοσίας" που νόμιζε ότι εξυφαινόταν εναντίον του, η Τουρκία έκανε μια σοβαρή κίνηση στο Κυπριακό, προκειμένου να διευκολύνει την άρση του εμπάργκο από το Κογκρέσο.

 

Στις 20 Ιουλίου 1978 ο Ντενκτάς ανακοίνωσε πρόταση επιστροφής των Βαρωσίων στους κατοίκους τους, για την εγκατάσταση 35.000 προσφύγων. Και το μόνο αντάλλαγμα που ζητούσε ήταν η επανέναρξη συνομιλιών. Ο Ντενκτάς ενημέρωσε για την πρότασή του, με επιστολή, το γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών.

 

"Ανυπόταχτοι"

 

Εκείνες τις μέρες το κομματικό σύστημα της Κύπρου κλυδωνιζόταν από τις αποκαλύψεις για τη Μεγάλη Συνωμοσία. Όλες οι εφημερίδες, με τιμητική εξαίρεση τη "Σημερινή", δημοσίευαν τους παρανοϊκούς ισχυρισμούς που διοχέτευε η κυβέρνηση, γαρνιρισμένες με εξίσου παρανοϊκές προεκτάσεις. Το κλίμα ήταν τέτοιο, που κανείς δεν έβλεπε τις εξελίξεις στις σχέσεις ΗΠΑ-Ελλάδας-Τουρκίας, πόσο μάλλον να τις εκτιμήσει.

 

Μόλις ώρες μετά την ανακοίνωση της πρότασης Ντενκτάς, ο Κυπριανού, χωρίς να συζητήσει με κανέναν οτιδήποτε, αποκήρυξε την πρόταση από τον προμαχώνα της πλατείας Ελευθερίας, σαν προέκταση της εξυφαινόμενης συνωμοσίας:

 

"Και ας πετά σήμερα ο κ. Ντενκτάς την πεπονόφλουδα περί Αμμοχώστου. Δεν κατάλαβα στην αρχή γιατί το έκαμε σήμερα. Μετά πήραμε την πληροφορία από την Ουάσιγκτον ότι του είπαν να το κάνει ενόψει της συζητήσεως του εμπάργκο στην Αμερικανική Γερουσία".

 

Ακολούθως, ο Κυπριανού υπαγόρευσε από τον προμαχώνα τους όρους του για να αρχίσουν συνομιλίες, σαν να μην ήταν η Κύπρος που είχε ανάγκη τη λύση:

 

"Αν ο Ντενκτάς πάει στο γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και του παρουσιάσει σχέδιο με το οποίο θα αφήνεται η Αμμόχωστος στα χέρια της κυβέρνησης και αν του παρουσιάσει σχέδιο πραγματικής ομοσπονδίας (...) τότε ο γενικός γραμματέας ας καλέσει την ελληνική κυπριακή πλευρά να διαπραγματευθεί (...) Και να πω και κάτι άλλο για τον κ. Ντενκτάς, μια και έγινε αναφορά στο όνομά του. Εγώ δεν πρόκειται να τον συναντήσω ποτέ. Δέχομαι να συναντηθώ με άλλους Τουρκοκύπριους ηγέτες. Και δεν θα συναντηθώ με τον κ. Ντενκτάς όσο κι αν αγωνίζεται, γιατί θα αποκαλύψω αύριο τις δικές του διασυνδέσεις με τον Γερμανό διπλωμάτη που διώξαμε...".

 

Ο Κυπριανού ήθελε να συζητήσει το Κυπριακό μόνο με τον Ετζεβίτ, που δεν ήταν μέρος της συνωμοσίας: "Επαναλαμβάνω την πρόσκλησή μου για συνάντηση με τον κ. Ετζεβίτ και εξηγούμαι γιατί. Γιατί είναι πλέον φανερό ότι εκείνοι που έχουν διασυνδέσεις με τον Ντενκτάς και αυτές φτάνουν μέχρι Άγκυρας, δεν έχουν καμιά σχέση με τον Ετζεβίτ. Και αν πράγματι ο κ. Ετζεβίτ θέλει λύση τότε ας φροντίσει και εκείνος να εξουδετερώσει τους αντιδραστικούς από τους δικού του κύκλους"...

 

Μακροχρόνια αδράνεια

 

Ο Κυπριανού δεν τα κατάφερε να συναντηθεί με τον Ετζεβίτ, αλλά συνάντησε τον Ντενκτάς. Ένα μήνα μετά την απόρριψη της πρότασης, η Γερουσία ενέκρινε την άρση του εμπάργκο, χωρίς την Αμμόχωστο. Η Ελλάδα μπήκε ξανά στο ΝΑΤΟ, χωρίς εξελίξεις στο Κυπριακό και άρχισε να βελτιώνει τις σχέσεις της με την Τουρκία. Ο Κυπριανού, σε όλη τη θητεία του παρέμεινε πιστός στο "μακροχρόνιο αγώνα", που στην ουσία ήταν "μακροχρόνια αδράνεια".

 

 

Η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε αυτή την παθητική στάση, τα τετελεσμένα εδραιώθηκαν η Αμμόχωστος χορτάριασε και με την πάροδο των χρόνων βρικολάκιασε. Από τότε επανέρχεται σε κάθε νέα φάση του Κυπριακού, με χειρότερους όρους από την προηγούμενη. Το 1978 αρνηθήκαμε την Αμμόχωστο, όταν 35.000 πρόσφυγες θα γύριζαν το κλειδί της πόρτας και θα έμπαιναν στα σπίτια τους, με μόνο αντάλλαγμα την έναρξη συνομιλιών. Τριάντα χρόνια μετά η ελληνοκυπριακή πλευρά διεκδικεί χρονοδιάγραμμα επιστροφής των ερειπίων της Αμμοχώστου, με αντάλλαγμα την πλήρη αποδέσμευση της Τουρκίας από τις ευθύνες της για την εισβολή και την πολιτική αναβάθμιση του ψευδοκράτους, που τότε δεν υπήρχε καν...

 

"Εθνική μειοδοσία" η κριτική στην παράνοια

 

Όταν οι Τούρκοι πρότειναν την επιστροφή της Αμμοχώστου ο Τάσσος Παπαδόπουλος ήταν ο διαπραγματευτής της ελληνοκυπριακής πλευράς στο Κυπριακό. Ελλείψει εξελίξεων, λόγω της αδράνειας του Κυπριανού, ο Παπαδόπουλος ήταν χωρίς ρόλο. Τον Ιούλιο του 1978 επέκρινε με δημόσια ομιλία του τον Κυπριανού για την απραξία. Οπόταν δέχθηκε επίθεση ότι υποσκάπτει τον αγώνα της κυβέρνησης και μηδενίζει τις επιτυχίες της.

 

Απαντώντας ο Τ. Παπαδόπουλος είπε: "Ξέρω πως πιο ευχάριστα ακούγεται εκείνος που μιλά για νίκες, έστω και αόριστες και για προόδους έστω ανύπαρκτες. Όμως η σκληρή πραγματικότητα και το πάθος μου για την αλήθεια δεν μου επιτρέπουν τέτοια πολυτέλεια". Ο Τ. Παπαδόπουλος δεν πήρε καν θέση για την Αμμόχωστο. Η διαφωνία του δεν ήταν για την ουσία των θέσεων, αλλά αντίδραση στην "παρανοϊκή" πολιτική διαχείριση από τον Κυπριανού.

 

Αυτοί που έψεξαν τον Κυπριανού για την εσπευσμένη απόφασή του να απορρίψει την πρόταση για την Αμμόχωστο ήταν ο ΔΗΣΥ και οι Βαρωσιώτες. Οπόταν, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος δήλωσε: "Επίσης και κάτι άλλο το πολύ λεπτό: Το κράτος γνωρίζει για κάποιο ρόλο, ίσως ακούσιο, μελών της υψηλής κοινωνίας και ιδίως της Αμμοχώστου στα πρόσφατα δυσάρεστα γεγονότα (η συνωμοσία του εγκεφάλου)".

 

Σχολιάζοντας τη δήλωση αυτή ο Γλαύκος Κληρίδης, ο οποίος ήταν και ο ίδιος ένας από τους "εγκεφάλους", είπε: "Κι αυτοί, λοιπόν, συνωμότες εχαρακτηρίσθησαν"! Ο Κληρίδης επέκρινε τον Κυπριανού για τη σπουδή που επέδειξε να απορρίψει τις προτάσεις για την Αμμόχωστο, σε ομιλία που έκανε στην Ξυλοφάγου. Ο αρχηγός του ΔΗΣΥ κατάγγειλε ότι "γίνεται προσπάθεια σπίλωσης όλων όσων επικρίνουν την κυβέρνηση, ότι ο θόρυβος των τελευταίων ημερών πλήττει το εσωτερικό μέτωπο και το διεθνές κύρος της Κύπρου και καλλιεργείται αντιδημοκρατική νοοτροπία. Καλώ την κυβέρνηση να αλλάξει νοοτροπία". Στον Κληρίδη απάντησε με ανακοίνωση το ΔΗΚΟ, λέγοντας πως οι θέσεις του "αποτελούν άλλη μια απόδειξη ότι η εναρμόνιση και η τακτική της αλληλοϋποστηρίξεως που πάντοτε υπήρχε μεταξύ Κληρίδη και Ντενκτάς, όχι μόνο δεν διεκόπη, αλλά και συνεχίζεται". Το ΔΗΚΟ ανέφερε ότι ο Κληρίδης δεν κάνει αντιπολίτευση, "αλλά κατέβηκε στο επίπεδο της εθνικής μειοδοσίας και της πισώπλατης πολεμικής".

 

Σημ: Οποιεσδήποτε ομοιότητες του 1978 με το 2006 δεν είναι ούτε τυχαίες, ούτε συμπτωματικές.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

12/11/2006