Μακαριος Δρουσιώτης

Τριάντα χρόνια από το θάνατό του (3/8/1977) ο Μακάριος και οι «υποθήκες» του απασχολούν την πολιτική συζήτηση, με αφορμή και τις επικείμενες προεδρικές εκλογές. Σημείο αναφοράς η μορφή της επιδιωκόμενης λύσης: ομοσπονδία ή ενιαίο κράτος. Και ποια θα ήταν η στάση του Μακαρίου εάν ζούσε σήμερα; Είναι μάλλον ανώφελο και μάταιο να επιζητούνται απαντήσεις για το πώς θα συμπεριφερόταν σήμερα πολιτικά ο Μακάριος. Πιο χρήσιμη είναι ίσως μια ιστορική αποτίμηση των αποφάσεών του, όταν ζούσε και αποφάσιζε για το μέλλον του νησιού.

 

Ο Μακάριος, εκκλησιαστικός ηγέτης από το 1950, όταν εξελέγη αρχιεπίσκοπος σε ηλικία μόλις 34 χρόνων, πήρε τον τίτλο του Εθνάρχη και ηγήθηκε του αγώνα για την Ενωση με την Ελλάδα. Σταθμός στη ζωή του, που αποδείχθηκε τελικά μοιραίος, ήταν ο όρκος του στην Εκκλησία της Φανερωμένης στη Λευκωσία, για «Ενωσιν και μόνον Ενωσιν».

 

Ο Μακάριος έδωσε τον όρκο για την ένωση ως εκκλησιαστικός ηγέτης, αλλά υποχρεώθηκε να τον εγκαταλείψει ως πολιτικός, το 1958. Ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ και η απόλυτη θέση ότι η μόνη αποδεκτή λύση ήταν η «Ενωσις τώρα», οδήγησε την Κύπρο στα πρόθυρα της διχοτόμησης.

 

 

Κοινή συνεδρία Εθνικού - Υπουργικού Συμβουλίου υπό τον Μακάριο. Στα αριστερά του ο υπουργός Εξωτερικών Ι. Χριστοφίδης, ο Τ. Παπαδόπουλος και ο Β. Λυσσαρίδης. Στο βάθος διακρίνεται ο Κληρίδης και στα δεξιά του ο Ε. Παπαϊωάννου

Ο συμβιβασμός

 

Προκειμένου να διασώσει την ακεραιότητα του νησιού, ο Μακάριος έκανε τον μεγάλο συμβιβασμό και υπέγραψε τις συμφωνίες της Ζυρίχης για την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το νέο κράτος ήταν ένας συνεταιρισμός με τους Τουρκοκύπριους, ενώ στο Σύνταγμα υπήρχαν στοιχεία ομοσπονδίας.

 

Ο Μακάριος δεν πίστεψε σ' αυτές τις συμφωνίες και προσπάθησε να τις ακυρώσει πριν αυτές εδραιωθούν. Ο όρκος για την ένωση υπερίσχυσε του σεβασμού της υπογραφής του. Ο Γλαύκος Κληρίδης, ο οποίος υπήρξε στενότατος συνεργάτης του Μακαρίου σχεδόν σ' όλη την πολιτική του δραστηριότητα, ανέφερε στον Νιαζί Κιλζίλγιουρεκ («Γλαύκος Κληρίδης, Η πορεία μιας Χώρας», Ελληνικά Γράμματα) ότι η κριτική από την ενωτική αντιπολίτευση, όσο μικρή και να ήταν, που έλεγε «πρόδωσες τον αγώνα για την Ενωση», τον ενοχλούσε. «Είναι εδώ που ο Εθνάρχης κατατρόπωσε τον πολιτικό».

 

Η Ενωση ξανά

 

Αναζητώντας δικαίωση μεταξύ των ενωτικών, με τη συνδρομή του Ραούφ Ντενκτάς και των γερακιών της Αγκυρας που είχαν τη δική τους ατζέντα για τη διχοτόμηση, ο Μακάριος οδήγησε την Κύπρο στην κρίση του 1963, που είχε συνέπεια την αποσκίρτηση των Τουρκοκυπρίων από το κοινό κράτος.

 

Το 1964 ο Μακάριος επανέφερε την Ενωση στην ατζέντα, σε συμμαχία με την ηγεσία του ΙΔΕΑ στην Ελλάδα. Αιχμή της πολιτικής αυτής ήταν ο Γεώργιος Γρίβας, ο οποίος επέστρεψε στην Κύπρο, ανέλαβε στρατιωτικός διοικητής του νησιού και ηγήθηκε στρατιωτικά του δεύτερου ενωτικού αγώνα, με το σύνθημα «Ο εχθρός στη θάλασσα».

 

Η χούντα

 

Η πολιτική αυτή κατέρρευσε ξανά το 1968. Ο Μακάριος αποκήρυξε την πολιτική του «ευκταίου» και διακήρυξε την πολιτική του «εφικτού», υιοθετώντας εκ νέου την ανεξαρτησία. Τότε, την Ελλάδα κυβερνούσε ήδη η χούντα. Οι δύο πόλοι του καθεστώτος είχαν αντικρουόμενες πολιτικές στο Κυπριακό:

• Ο Γ. Παπαδόπουλος εκβίαζε τον Μακάριο να προχωρήσει σε συμφωνία με τους Τουρκοκύπριους για λύση δεσμευμένης ανεξαρτησίας.
• Ο Ιωαννίδης ήταν πίσω από τη δράση της ΕΟΚΑ Β και υποστήριζε τον Γρίβα, ο οποίος είχε επιστρέψει ξανά στην Κύπρο και διεξήγε, ένοπλα, τον τρίτο γύρο του ενωτικού αγώνα.

Το 1972-73 ο Κληρίδης έφτασε κοντά σε συμφωνία με τον Ντενκτάς για λύση βελτιωμένης Ζυρίχης. Ομως, ο Μακάριος, δεχόμενος την πίεση του Γρίβα και κατατρυχόμενος από τον όρκο της Φανερωμένης, δεν ήταν πρόθυμος ν' αποκηρύξει την Ενωση, εάν δεν το έκανε πρώτα η Αθήνα. Ο Παπαδόπουλος, φοβούμενος τον Ιωαννίδη, πίεζε τον Μακάριο ν' αναλάβει εκείνος την ευθύνη.

 

Η παράταση στην ολοκλήρωση της συμφωνίας, δηλαδή η συντήρηση του στάτους κβο, ήταν τότε -όπως και σήμερα- «η δεύτερη καλύτερη λύση για όλους». Το πραξικόπημα του Ιωαννίδη, τον Νοέμβριο του 1973, και η άνοδος του Ετζεβίτ στην εξουσία στην Τουρκία, ο οποίος διακήρυξε τη λύση ομοσπονδίας στο Κυπριακό, ανέτρεψε άρδην τα δεδομένα. Η επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, με αφορμή τα «πετρέλαια του Αιγαίου», επιτάχυναν την κρίση που κορυφώθηκε με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και την τουρκική εισβολή που ακολούθησε.

 

Παραδοχή ήττας

 

Ο Μακάριος διέφυγε στο εξωτερικό και προσπάθησε να διασώσει την πολιτική του. Οι ΗΠΑ κατάφεραν να τον κρατήσουν εκτός Κύπρου για έξι μήνες και να πετύχουν μια γρήγορη λύση ομοσπονδίας. Ο Κληρίδης ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί, όμως η στρατιωτική νίκη της Τουρκίας στην Κύπρο αναβάθμισε κατακόρυφα την αίγλη και την επιρροή των σκληροπυρηνικών, που έθεσαν πλέον στόχο τη διατήρηση όλων των εδαφών και τη λύση συνομοσπονδίας μεταξύ δύο κρατών.

 

Μόνο όταν ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο, τον Δεκέμβριο του 1974, και αντίκρισε κατάφατσα την ανθρώπινη τραγωδία, αντιλήφθηκε ότι έχασε το παιχνίδι και ότι η πολιτική του ηττήθηκε. Σταδιακά, εξοικειώθηκε με την ιδέα του συμβιβασμού και αποδέχτηκε τη λύση της ομοσπονδίας. Στόχος του ήταν να εξασφαλίσει τα απολύτως σημαντικά για τον λαό του:

• Να απαμβλυνθεί το προσφυγικό με επιστροφή των εκτοπισμένων στα σπίτια τους, είτε σε περιοχές που θα επιστρέφονταν είτε υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση.
• Να διασφαλιστεί η ενότητα τους κράτους και η εφαρμογή των βασικών ελευθεριών, όπως το δικαίωμα περιουσίας, εγκατάστασης και διακίνησης ολόκληρου του πληθυσμού σε όλη την επικράτεια του νησιού.

Οπως τεκμηριώνεται από πληθώρα εγγράφων, ο Μακάριος ήταν πρόθυμος να υπογράψει συμβιβαστική λύση, εάν οι Τούρκοι αποδέχονταν να διατηρήσουν το 25% από το 34% του συνόλου των κατεχομένων εδαφών. Η προοπτική αυτή δεν απέδωσε λόγω της μαξιμαλιστικής προσέγγισης της Τουρκίας και του Ραούφ Ντενκτάς, που εφάρμοζε με επιμονή το δόγμα Ετζεβίτ ότι «το Κυπριακό λύθηκε το 1974».

 

Η χαμένη ανατροπή

 

Η πολιτική της Τουρκίας στο Κυπριακό κατέρρευσε το 2002-2004, λόγω της απόφασης της Ε.Ε. να εντάξει στους κόλπους της ολόκληρη την Κύπρο. Η επιθυμία της Τουρκίας να αρχίσει διαπραγματεύσεις ένταξης και τα αδιέξοδα στην τουρκοκυπριακή κοινωνία ήταν μια ιστορική στιγμή, κατά την οποία οι όροι που έθετε ο Μακάριος το 1974 μπορούσαν να ικανοποιηθούν με το παραπάνω.

 

Σε αυτή τη χρονική συγκυρία, «ξύπνησε» από τον λήθαργο ο ελληνοκυπριακός εθνικισμός των δεκαετιών του '50 και του '60. Οι Ελληνοκύπριοι δεν ανέγνωσαν σωστά την απόφαση της Ε.Ε. να εντάξει ολόκληρη την Κύπρο στους κόλπους της ως πίεση προς την Τουρκία, για να λύσει το Κυπριακό και να επέλθει σταθερότητα στην περιοχή.

 

Η ελληνοκυπριακή ηγεσία (πολιτική και θρησκευτική) εξέλαβε τις εξελίξεις ως ευκαιρία για να πάρει τη ρεβάνς, από την ταπείνωση που υπέστη από την ήττα της πολιτικής της το 1974. Παραμονές της ένταξης στην Ε.Ε., ο τότε μητροπολίτης Πάφου και νυν αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος εξήγγελλε πάρτι με σαμπάνιες, με ανοιχτή πρόσκληση προς όλους τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ για να γιορτάσουν την ολοκλήρωση του πόθου τής έμμεσης Ενωσης.

 

Και ο πρόεδρος Παπαδόπουλος, «μεθυσμένος» από την επιτυχία της ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε., παλλόμενος από συγκίνηση, διακήρυττε το βράδυ της 30ής Απριλίου 2004, από τον προμαχώνα των ενετικών τειχών στο κέντρο της Λευκωσίας: «Ο λαός είχε το κουράγιο, τη δύναμη και την ψυχική αντοχή να κοπιάσει και να υποστεί θυσίες για να πραγματώσει το όνειρο της Ενωσης»! Και συνεχίζοντας την ομιλία του έλεγε: «Και τώρα που το όνειρο της Ενωσης πραγματώθηκε, νέοι ορίζοντες και νέες προοπτικές διανοίγονται για τον λαό και τον τόπο μας». (Στο επίσημο κείμενο έγραφε ένταξη, αλλά ο Παπαδόπουλος διάβαζε Ενωση!)

 

Τρία χρόνια μετά την ένταξη στην Ε.Ε., στελέχη των κομμάτων ΔΗΚΟ και ΕΔΕΚ, καθώς και η Εκκλησία αποκηρύττουν την ομοσπονδία και επιζητούν επιστροφή στο Σύνταγμα του '60, αλλά όπως αυτό εφαρμόζεται χωρίς τη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων.

 

Statesman ή ηγέτης;

 

Οπως αναφέρει ο Κληρίδης στο βιβλίο του Νιαζί Κιλζίλγιουρεκ, η Κύπρος δεν ευτύχησε να έχει «statesmen» πολιτικούς, αλλά εθνικούς ηγέτες.

 

«Για να είμαι ειλικρινής, δεν παρακολουθούσαμε τις διεθνείς εξελίξεις. Η μόνη εξέλιξη που παρακολουθούσαμε ήταν μέσα στην Κύπρο και πώς να πείσουμε τους άλλους ότι έχουμε δίκιο. Ενας statesman δεν το βλέπει έτσι, μετρά πρώτα τι περιθώρια έχει να κάνει με συγκεκριμένες κινήσεις και ύστερα παίζει. Εμείς λέγαμε αυτό που θέλαμε, προσπαθούσαμε να πείσουμε τους άλλους ότι είναι δίκαιο αυτό που ζητούμε, χωρίς να βλέπουμε πώς επηρεάζει τα διάφορα διεθνή συμφέροντα».

Μακάριος Δρουσιώτης

Ελευθεροτυπία

08/08/2007