Μακαριος Δρουσιώτης

Παρά την εκδήλωση της κυπριακής κρίσης με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ έφυγε από την Ουάσιγκτον και εγκαταστάθηκε στο Σαν Κλεμέντ της Καλιφόρνιας, όπου είχε την εξοχική του κατοικία ο πρόεδρος Νίξον. Όλο το απόγευμα της 19ης Ιουλίου παρακολουθούσε από εκεί την εξέλιξη της κατάστασης και βρισκόταν σε διαρκή τηλεφωνική επικοινωνία με τους συνεργάτες του, στους οποίους έδινε οδηγίες. Στη διάρκεια μιας τέτοιας συνομιλίας, στις 7.30 το απόγευμα ώρα Καλιφόρνιας (στην Κύπρο ήταν 5.30 το πρωί της 20ης Ιουλίου), δόθηκε τηλεφωνικώς στον Κίσινγκερ το μήνυμα ότι οι Τούρκοι αποβιβάζονταν στην Κύπρο. Στην τηλεφωνική γραμμή με τον Κίσινγκερ βρίσκονταν ο αναπληρωτής του στην Ουάσιγκτον Ρόμπερτ Ίνγκερσολ και οι πρέσβης Ουέλς Στάμπλερ και Ρόμπερτ ΜακΚλόσκι:

• ΜακΚλόσκι: Μήνυμα από τον Σίσκο. Μόλις με ενημέρωσε ο Ετζεβίτ ότι η τουρκική κυβέρνηση πήρε την τελική απόφαση για απόβαση στην Κύπρο. Η ακριβής ώρα της απόβασης εξαρτάται από τους στρατιωτικούς αρχηγούς, αλλά έχουμε την εντύπωση ότι θα είναι σε μια περίπου ώρα, αν δεν έχει ήδη γίνει. Ο Εζτεβίτ είπε ότι ενόσω οι Έλληνες δεν πυροβολούν δεν θα πυροβολήσουμε. Εάν οι Έλληνες είναι συνεργάσιμοι μπορούμε να σταθεροποιήσουμε τις δυνάμεις μας σε ορισμένες τοποθεσίες στην Κύπρο και μετά η Τουρκία είναι έτοιμη να διαπραγματευθεί. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Ετζεβίτ και η τουρκική κυβέρνηση δεν ενδιαφέρονται για το ποιος θα εκπροσωπήσει την Κύπρο [Εάν δηλαδή, θα είναι ο Μακάριος ή ο Κληρίδης ή ο οποιοσδήποτε άλλος]. Μας διαβεβαίωσε απαντώντας στην παράκληση μου ότι πρέπει να γίνει κάθε προσπάθεια για αποτροπή τραυματισμών μεταξύ των Αμερικανών πολιτών και όλων των αμάχων στο νησί. Ο Ετζεβίτ είπε ότι θα τηλεφωνήσουν στους Έλληνες για να τους ενημερώσουν για τα πιο πάνω και για να υπογραμμίσουν ότι δεν θα υπάρξουν τουρκικά πυρά εάν οι Έλληνες πράξουν αναλόγως. Ο Ετζεβίτ είπε ότι θα πάει στο Αρχηγείο του Στρατού για να συστήσει στους στρατηγούς του να το «ριψοκινδυνέψουν» προκειμένου, αν είναι δυνατό, να αποφύγουν τη ρίψη οποιωνδήποτε πυρών.
• Κίσινγκερ: Δεν χρειαζόμαστε το 48ωρο σχέδιο εκτάκτου ανάγκης.
• ΜακΚλόσκι: Το άλλο τηλεγράφημα λέει ότι η τουρκική δύναμη βόρεια του νησιού έχει επιστρέψει νότια ξανά και τα πλοία βρίσκονται παραταγμένα σε γραμμές μήκους δέκα μιλίων και βρίσκονται τώρα περίπου 10 μίλια από την ακτή.

Πίεση στην Ελλάδα

 

Σύμφωνα με τη στρατηγική που εφάρμοζε ο Κίσινγκερ, αμέσως μετά την εκδήλωση της εισβολής, οι ΗΠΑ θα παρενέβαιναν προς την Ελλάδα να μην αντιδράσει στην τουρκική επέμβαση, με την υπόσχεση ότι θα άρχιζαν αμέσως συνομιλίες για επίλυση του προβλήματος. Μόλις, λοιπόν, λήφθηκε το μήνυμα ότι η Τουρκία αποβίβαζε δυνάμεις στο νησί, η αμερικανική διπλωματία ενεργοποίησε τους σχεδιασμούς της:

• Στάμπλερ: Να πούμε στον Τάσκα να προχωρήσει;
• Κίσινγκερ: Έχει κανείς τηλεφωνήσει στον Τάσκα;
• Ίνγκερσολ: Προσπαθούμε… δεν τον βρίσκουμε.
• Κίσινγκερ: Τι σημαίνει αυτό;
• Στάμπλερ: Δεν μπορέσαμε να επικοινωνήσουμε μαζί του τηλεγραφικά… στο μεταξύ έχω το τηλεγράφημα…
• Κίσινγκερ: Εντάξει, στείλε το τηλεγράφημα…
• Στάμπλερ: Να σας το διαβάσω; Κίσινγκερ: Ναι.
• Στάμπλερ: Ο Σίσκο έχει μόλις αναφέρει ότι η κυβέρνηση της Τουρκίας έχει λάβει την τελική απόφαση να αποβιβάσει δυνάμεις στην Κύπρο… τώρα οι πληροφορίες είναι ότι η απόβαση μπορεί να βρίσκεται σε εξέλιξη μέσα σε μια ώρα. Πρέπει αμέσως να έρθει σε επαφή με τον πρωθυπουργό Ιωαννίδη, και να μεταβιβάσει το μήνυμά τους από την τουρκική κυβέρνηση ότι τα Τουρκικά στρατεύματα δεν θα ανοίξουν πυρ... πρέπει να συστήσεις στην ελληνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει ότι η απευθείας σύγκρουση μεταξύ ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων θα έδινε στους Σοβιετικούς το πλεονέκτημα που ζητούσαν στη Μέση Ανατολή, που θα ήταν καταστροφικό για τα δυτικά συμφέροντα, όχι μόνο..., αλλά και για τα χρόνια που θάρθουν. Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών είναι έτοιμη να υποστηρίξει άμεσες διαπραγματεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη για την αποκατάσταση της συνταγματικής κατάστασης στην Κύπρο, και έχουμε υπόψη την πιθανή διαδοχή από τον Κληρίδη. Θα υποστηρίζαμε την επιστροφή στο επίπεδο των δυνάμεων που υπήρχαν πριν το πραξικόπημα. Ο Σίσκο θα φθάσει λίαν συντόμως στην Αθήνα και εάν η κυβέρνηση της Ελλάδας συμφωνήσει να προχωρήσει σύμφωνα με τα πιο πάνω, ο Σίσκο θα επιστρέψει αμέσως στην Άκυρα για να προωθήσει αυτές τις ιδέες προς τους Τούρκους. Θα πρέπει να πεις στην κυβέρνηση της Ελλάδας ότι έχουμε κάνει ό,τι μπορούσαμε για να αποφύγουμε μια Τουρκική επέμβαση μετά το πραξικόπημα. Τώρα που έχει συμβεί, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να συνεργαστεί.

Προσεκτικοί με την Τουρκία

 

Στη συνέχεια ο Ίνγκερσολ διάβασε το μήνυμα που θα αποστελλόταν στην τουρκική κυβέρνηση: «Ενώ μια διαμάχη είναι εύκολο να ξεκινήσει, είναι δύσκολο να σταματήσει. Απαιτείται πολιτική δεινότητα μέγιστου βαθμού από όσους εμπλέκονται. Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, είναι διατεθειμένες να υποστηρίξουν μια συνταγματική λύση και ένα επίπεδο δυνάμεων το οποίο υπήρχε πριν το πραξικόπημα. Ο μόνος τρόπος, κατά την άποψή μας, για αποκατάσταση της συνταγματικής κυβέρνησης είναι διά της νόμιμης διαδοχής του Κληρίδη. Καμιά άλλη λύση δεν είναι δυνατή ή αποδεχτή από τους Έλληνες. Η Τουρκική κυβέρνηση έχει υποδείξει ότι δεν την ενδιαφέρει ιδιαίτερα ποιος θα είναι επικεφαλής του Κράτους και επομένως,

• Κίσινγκερ: Μην λες «η Τουρκική Κυβέρνηση, πες ο Πρόεδρος Ετζεβίτ».
• Ίνγκερσολ: Συγγνώμη.
• Κίσινγκερ: Ή ο πρωθυπουργός Ετζεβίτ.
• Ίνγκερσολ: Ναι. «Ο πρωθυπουργός Ετζεβίτ έχει υποδείξει ότι δεν τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα ποιος θα είναι επικεφαλής του [κυπριακού] Κράτους και επομένως ο Σίσκο βρίσκεται καθ’ οδόν προς την Αθήνα για να προτείνει στους Έλληνες τη λύση Κληρίδη. Υποθέτουμε ότι υπό το φως αυτών που ο Πρωθυπουργός έχει πει στον Σίσκο κατά την τελευταία τους συνάντηση η κυβέρνηση της Τουρκίας θα συμφωνήσει. Προτείνουμε επειγόντως προς το Ηνωμένο Βασίλειο να καλέσει άμεσες διαπραγματεύσεις με τις εγγυήτριες δυνάμεις στο Λονδίνο για να επιζητήσουν τη συνταγματική επίλυση η οποία θα ανοίξει το δρόμο για την αποκατάσταση της σταθερότητας στην Κύπρο και στην περιοχή. Επειγόντως καλούμε την Τουρκική Κυβέρνηση να ζυγίσει πολύ προσεχτικά τις προτάσεις που κάνουμε, γιατί είμαστε πεπεισμένοι ότι αν πράξει διαφορετικά θα είναι μπούμερανγκ για τα συμφέροντα της ίδιας της Τουρκίας».
• Κίσινγκερ: Εντάξει. Ωραία. Θαύμα. Στη συνέχεια συζητήθηκε η πιθανότητα δημόσιας τοποθέτησης των ΗΠΑ, κατά της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, αλλά ο Κίσινγκερ αντιτάχθηκε:
• Ίνγκερσολ: Θέλετε να μιλήσουμε για δημόσια δήλωση;
• Κίσινγκερ: Έχεις μια; Εμπρός; Εμπρός; Δεν σ’ ακούω.
• Ίνγκερσολ: Ο Μπομπ έχει κάτι που θέλει να σας πει.
• Κίσινγκερ: Εντάξει. (Ο Μπομπ ΜακΚλόσκι μπαίνει στη γραμμή).
• ΜακΚλόσκι: Εμπρός.
• Κίσινγκερ: Ναι.
• ΜακΚλόσκι: «Οι ΗΠΑ αποδοκιμάζουν με τους πιο ισχυρούς όρους τη στρατιωτική επέμβαση των Τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο. Ιδιαίτερα λυπούμαστε για το γεγονός ότι η Τουρκία προέβη στην ενέργεια αυτή σε μια περίοδο που βρίσκεται σε εξέλιξη μια έντονη διπλωματική δραστηριότητα στην οποία συμμετέχουν οι ΗΠΑ. Απευθύνουμε έκκληση στην Τουρκία να διατάξει τις δυνάμεις της στην Κύπρο σε κατάπαυση του πυρός και την ίδια στιγμή καλούμε την Ελλάδα να αποφύγει επιδείνωση της κατάστασης με οποιαδήποτε περαιτέρω στρατιωτική ενέργεια».
• Κίσινγκερ: Γιατί πρέπει να κάνουμε δήλωση;
• ΜακΚλόσκι: Δεν είναι ανάγκη να κάνουμε τώρα.
• Κίσινγκερ: Τι; Λαμβάνεις πολλά τηλεφωνήματα;
• ΜακΚλόσκι: Όχι πολλά, εκπλήσσομαι.
• Κίσινγκερ: Λοιπόν, νομίζω ότι αυτό που πρέπει να πούμε είναι ότι λυπούμαστε για την ενέργεια. Επίσης αποδοκιμάζουμε τις προηγούμενες Ελληνικές ενέργειες οι οποίες βοήθησαν στην επιτάχυνση της κρίσης. Πες τους ότι βρίσκομαι σε συχνή επαφή… εννοώ μην το βάλεις ως δήλωση, απλά πες το. Είμαι σε συχνή επαφή με τον Πρόεδρο, με τον Κάλαχαν και ότι ο Σίσκο είναι στην Αθήνα και βρισκόμαστε σε επαφή με όλες τις ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις.
• ΜακΚλόσκι: Ποια ήταν η αντίδραση του Κάλαχαν;
• Κίσινγκερ: Ο Κάλαχαν συμφωνεί με τη γραμμή μας και σκέφτεται επίσης να ζητήσει συνάντηση…
• ΜακΚλόσκι: Ο Κάλαχαν θα σε ενημερώσει αν θα πάει;
• Κίσινγκερ: Θα με ενημερώσει αν θέλει να πραγματοποιήσει τις συνομιλίες στο Λονδίνο ή στην Κύπρο, αλλά θα εισηγηθώ το Λονδίνο.
• ΜακΚλόσκι: Είναι σύμφωνος στο να έρθει στο Λονδίνο;
• Κίσινγκερ: Ναι. Αλλά ας το ανακοινώσει αυτός.

Ετζεβίτ: Οι Έλληνες καταλαβαίνουν μόνο από βία

Η δραματική συνομιλία Σίσκο – Ετζεβίτ λίγο πριν από την εισβολή

 

Ο απεσταλμένος του Κίσινγκερ Τζόζεφ Σίσκο πήγε από την Αθήνα στην Άγκυρα, το βράδυ της 19ης Ιουλίου, για να διαπραγματευτεί με τον Ετζεβίτ 48ωρη παράταση στην υλοποίηση της απόφασης της Τουρκίας να εισβάλει στην Κύπρο. Η προσπάθεια του Σίσκο ήταν καταδικασμένη να αποτύχει, αφού δεν είχε τη στήριξη του Κίσινγκερ. Η αμερικανική πρωτοβουλία έγινε μόνο για τις εντυπώσεις, αφού ο Κίσινγκερ προγραμμάτιζε να δράσει μόνο μετά την αποβίβαση τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο, στη βάση των νέων πραγματικοτήτων επί του εδάφους. Όταν ο Σίσκο έφτασε στην Άγκυρα, ο Ετζεβίτ βρισκόταν σε συνεδρία του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, το οποίο συζητούσε την επιχείρηση κατά της Κύπρου. Ύστερα από μεγάλη αναμονή στον προθάλαμο του πρωθυπουργικού γραφείου, ο Σίσκο και οι συνοδοί του έγιναν δεκτοί από τον Ετζεβίτ στη 1.45 της 20ής Ιουλίου. Ακολουθώντας τις οδηγίες του Κίσινγκερ, ο Σίσκο ήταν καθησυχαστικός προς τον Ετζεβίτ. Τον διαβεβαίωσε ότι οι ΗΠΑ δεν αισθάνονται ότι άφησαν ποτέ την Τουρκία εκτεθειμένη. «Γνωρίζουμε ότι κάποιες φορές μπορεί να υπήρξε απογοήτευση [αναφερόταν στο 1964]. Οι Τούρκοι μπορεί να αισθάνθηκαν ότι ήταν αυτοί που θυσιάστηκαν και ότι δεν πέτυχαν ικανοποιητικά αποτελέσματα. Το καταλαβαίνουμε αυτό. Θέλουμε να συνεχίσουμε να εκπληρώνουμε τις υποχρεώσεις μας ως φίλοι και σύμμαχοι». Ύστερα από αυτή την καθησυχαστική εισαγωγή, ο Σίσκο άρχισε να ενημερώνει τον Ετζεβίτ για τα αποτελέσματα των επαφών του στην Αθήνα: «Είναι έτοιμοι να συζητήσουν, να διαπραγματευτούν και να εμπλακούν σε διάλογο. Αλλά την ίδια στιγμή – δεν διστάζω να σας πω την εντύπωσή μου - στην περίπτωση που θα εκδηλωθεί τουρκική στρατιωτική επιχείρηση, είναι έτοιμοι να πολεμήσουν». Ο Σίσκο είπε στον Ετζεβίτ ότι οι ΗΠΑ ήθελαν να αποφύγουν μια κατάσταση που θα έπληττε τα ζωτικά συμφέροντα όλων και θα είχε συνέπεια να ζημιωθεί το ΝΑΤΟ και να κερδίσει η Σοβιετική Ένωση. «Την ίδια ανησυχία μοιράζεται και η Αθήνα. Οι Έλληνες είναι φανατικοί αντικομμουνιστές και φοβούνται τη Σοβιετική Ένωση».

 

Για τον Μακάριο

 

Αναφερόμενος στις συνομιλίες που είχε στην Αθήνα, ο Σίσκο είπε στον Ετζεβίτ: «Στο πλαίσιο αναζήτησης ενός διαλόγου, δήλωσαν [οι Έλληνες] ότι επιθυμούν την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου. Δεύτερον, είναι ένθερμοι υποστηρικτές του διακοινοτικού διαλόγου. Τρίτον, και έχω σπαταλήσει αρκετό χρόνο σε αυτό, συζητήσαμε δύο ευρείες κατηγορίες θεμάτων - συνταγματικές διευθετήσεις και εδαφικές διευθετήσεις, την ασφάλεια και άλλα παρόμοια». Βασικά ο Σίσκο πρότεινε στον Ετζεβίτ να διαπραγματευτεί μια λύση με την Ελλάδα που θα ικανοποιούσε τις συνταγματικές και τις εδαφικές διεκδικήσεις της Τουρκίας επί της Κύπρου. Ωστόσο, η αντίδραση του Ετζεβίτ υπήρξε και πάλι αρνητική: «Είπε ότι, παρόλο που οι Έλληνες είναι έτοιμοι να διαπραγματευτούν, και αυτό ήταν κάτι καινούριο, δεν αποτελούσε και τόσο μεγάλη πρόοδο, αφού ήρθε μετά που είχαν αναλάβει τον έλεγχο με τη βία». Το ίδιο αρνητική ήταν η αντίδραση του Ετζεβίτ και στην πρόταση για ανάληψη της προεδρίας από τον Κληρίδη: «Ρώτησε, αν φύγει ο Σαμψών και έρθει ο Κληρίδης, ποιος μπορεί να διαβεβαιώσει πως ό,τι έγινε υπό τον Μακάριο δεν θα γίνει και υπό τον Κληρίδη;» Σύμφωνα με τον Σίσκο, «ο Ετζεβίτ επανέλαβε αυτά που του είχε πει και στο Λονδίνο, ότι ο Μακάριος δεν ήταν πρόβλημα. Είπε ότι σίγουρα δεν έκλαψε για τη φυγή του - δεν τον είχε ως αδελφό. Αν ο Μακάριος ήταν πιο ρεαλιστής πολιτικός, θα δεχόταν το χέρι βοήθειας που του πρότεινε η Τουρκία. Ο πρωθυπουργός τόνισε ξανά ότι η Τουρκία δεν θα κατέβαλλε ιδιαίτερη προσπάθεια να φέρει τον Μακάριο πίσω στην Κύπρο».

 

Πρώτα η εισβολή

 

Ακολούθως, ο Ετζεβίτ ξεκαθάρισε στον Σίσκο ότι δεν ενδιέφερε την Τουρκία καμιά διαπραγμάτευση με την Ελλάδα πριν υπάρξει στρατιωτική εξισορρόπηση στην Κύπρο. Είπε πως με το πραξικόπημα στην ουσία έγινε η ένωση, ότι «οι Έλληνες είναι ήδη εκεί» και «προσπαθούν να διαπραγματευτούν με την Τουρκία από θέση ισχύος». Γι’ αυτό, κατά τον Ετζεβίτ, «αν οι Τούρκοι επρόκειτο να διαπραγματευτούν, δεν θα το έκαναν, μέχρι η τουρκική δύναμη ισορροπηθεί με αυτήν της Ελλάδας». Αν αυτό δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, «τότε η Τουρκία θα εξαναγκαστεί να ασκήσει τα συμβατικά της δικαιώματα για να δράσει μονομερώς». Ύστερα από αυτό, ο Σίσκο ζήτησε από τον Ετζεβίτ να κάνουν ένα μικρό διάλειμμα, προκειμένου να διαβουλευθεί με τους συνεργάτες του. «Κατά τη διάρκεια της διακοπής, όλα τα μέλη του προσωπικού μου συμφώνησαν ότι η κατάσταση ήταν απελπιστική και η εισβολή απείχε μόνο δύο ώρες», έγραψε στον Κίσινγκερ. Όταν άρχισαν ξανά οι διαβουλεύσεις, ο Σίσκο ζήτησε από τον Ετζεβίτ να καθυστερήσει οποιαδήποτε απόφαση επί 48 ώρες, ώστε να του δοθεί η ευκαιρία να μεταβεί στην Αθήνα για να μεταφέρει κάποια άλλη πρόταση. Ο Ετζεβίτ απάντησε ότι «όχι μόνο οι μέρες αλλά και οι ώρες ήταν σημαντικές». Αν οι Έλληνες, είπε, είχαν καλή θέληση, θα ανταποκρίνονταν στις προτάσεις που τους είχε κάνει. «Αλλά είναι άνθρωποι συνηθισμένοι στη βία και το μόνο πράγμα που καταλαβαίνουν είναι η βία». Ο Σίσκο τού είπε πως ήταν έτοιμος να προτείνει κάποια πρακτικά μέτρα, αλλά ήθελε 48 ώρες χρόνο. Ο Ετζεβίτ απάντησε ότι είχε υπόψη κάποιες πρακτικές λύσεις, που αφορούσαν την εξισορρόπηση των δυνάμεων στο νησί. «Αν τηλεφωνούσα στους Έλληνες και τους έλεγα να αφήσουν τους Τούρκους να αποβιβαστούν στο νησί, αυτό θα ισορροπούσε την κατάσταση».

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

20/07/2004