Μακαριος Δρουσιώτης

Ριζικές αλλαγές στις ρωσοτουρκικές σχέσεις συντελούνται μετά τις γιγαντιαίες ενεργειακές συμφωνίες που προωθούν οι πρωθυπουργοί της Ρωσίας και της Τουρκίας Βλαντιμίρ Πούτιν και Ταγίπ Ερντογάν. Η ρωσοτουρκική ενεργειακή συμμαχία, όπως προδιαγράφεται από τα πρωτόκολλα που υπέγραψαν οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών, στις συνομιλίες που είχαν στην Άγκυρα στις 7 Αυγούστου, ουσιαστικά αλλάζει τον γεωπολιτικό χάρτη της περιοχής. Η Κύπρος είναι μέρος αυτών των εξελίξεων, όχι όμως ως αυτόνομο ανεξάρτητο κράτος, αλλά ως γεωγραφικός χώρος που τον ελέγχει η Τουρκία.

 

Οι πολυσήμαντες αυτές μεταβολές δεν μπορεί παρά να επηρεάσουν και τις πολιτικές εξελίξεις στο Κυπριακό, καθότι η Ρωσία, που θεωρείται ο σημαντικότερος σύμμαχος της Κυπριακής Δημοκρατίας, τουλάχιστον στον ΟΗΕ, υπέγραψε πρωτόκολλα με την Τουρκία για ενεργειακά έργα στην επικράτεια της Κύπρου, καθώς και στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη (ΑΟΖ), στην οποία το κάθε κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα εμπορικής εκμετάλλευσης.

 

 

 

Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία και η Ρωσία υπέγραψαν πρωτόκολλα για να αρχίσουν οι μελέτες για την κατασκευή του αγωγού Blue Stream 2 (Γαλάζιο Ρεύμα), ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία στην Τουρκία κι απ' εκεί στο Ισραήλ, μέσω Κύπρου. Στα μακροπρόθεσμα σχέδια είναι η επέκταση του αγωγού αυτού από το Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα για να μεταφέρει ρωσική ενέργεια στις Ινδίες.

 

Μέσω Καρπασίας

 

Ο υποθαλάσσιος αγωγός Blue Stream 2 θα ξεκινήσει από το ρωσικό ενεργειακό κέντρο στο Νοβοροσίισκ στη Μαύρη Θάλασσα και θα φτάνει στη Σαμψούντα της Τουρκίας, παράλληλα με τον ήδη υφιστάμενο αγωγό φυσικού αερίου Blue Stream 1. Θα ακολουθήσει χερσαίος αγωγός από τη Σαμψούντα στο ενεργειακό κέντρο στο Τζεϊχάν, στη Μεσόγειο. Από το Τζεϊχάν θα κατασκευαστεί άλλος υποθαλάσσιος αγωγός, ο οποίος θα καταλήγει στο Ασκιελόν του Ισραήλ (Βόρεια της Γάζας), με ενδιάμεσο σταθμό τη χερσόνησο της Καρπασίας στην Κύπρο.

 

Το Ισραήλ συζητεί με τη Ρωσία από το 2001 την αγορά 2,5-5 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως, που θα φτάνει στο Ισραήλ με αγωγό, μέσω Τουρκίας. Με τον αγωγό αυτό το Ισραήλ θέλει ν' απεξαρτηθεί από την Αίγυπτο που είναι σήμερα ο κύριος προμηθευτής της χώρας σε φυσικό αέριο.

 

Ο χερσαίος αγωγός από την Τουρκία αποκλείεται, διότι παρεμβάλλεται η Συρία με την ο οποία το Ισραήλ βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Κατά τον ίδιο τρόπο αποκλείεται και η θαλάσσια δίοδος, μέσω της ΑΟΖ της Συρίας. Η μοναδική εφικτή διαδρομή, για ένα αγωγό από την Τουρκία στο Ισραήλ, είναι διά θαλάσσης μέσω της ΑΟΖ της Κύπρου.

 

Στις συνομιλίες που είχαν οι Ερντογάν και Πούτιν στη Μόσχα συμφώνησαν και ανακοίνωσαν ότι ο South Stream 2 προορίζεται να εξυπηρετήσει και την Κύπρο. Σύμφωνα με πληροφορίες του τουρκικού Τύπου, η Τουρκία ζήτησε και η Ρωσία αποδέχτηκε να υπάρξει ενδιάμεσος σταθμός στην "ΤΔΒΚ".

 

Άγνοια στη Λευκωσία

 

Η Ρωσία, αν και θεωρείται από τους σημαντικότερους συμμάχους της Κύπρου, συζήτησε τα θέματα αυτά και υπέγραψε πρωτόκολλο για να αρχίσουν οι σχετικές μελέτες με την Τουρκία, ενώ η Λευκωσία είχε πλήρη άγνοια και τα πληροφορήθηκε από τα τουρκικά ΜΜΕ.

 

Σύμφωνα με τις πληροφορίες του τουρκικού Τύπου, που διόλου δεν διασκεδάστηκαν από τη ρωσική πλευρά, η Τουρκία προγραμματίζει να κατασκευάσει έναν τετραπλό αγωγό που θα συνδέει τα παράλιά της με την Κύπρο για τη μεταφορά πετρελαίου, φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας και νερού, με προοπτική να καλύψουν τις ανάγκες όλης της Κύπρου, καθώς και γειτονικών κρατών, όπως η Λίβανος και η Συρία.

 

Η περίληψη της Κύπρου στα σχέδια της ρωσοτουρκικής ενεργειακής συμμαχίας ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον Πούτιν, στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε με τον Ερντογάν στην Άγκυρα: "Μέσω του τουρκικού εδάφους θα γίνεται τροφοδοσία με αέριο τρίτων χωρών. Ήδη έχουν ονομαστεί οι χώρες αυτές. Είναι η Κύπρος, το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Συρία. Κατά τον τρόπο αυτό η Τουρκία καθίσταται πολύ μεγάλο διαμετακομιστικό κράτος για την περιοχή αυτή του κόσμου".

 

Την ίδια πληροφορία επανέλαβε ο Ερντογάν, λέγοντας πως ο αγωγός Blue Stream 2 θα μεταφέρει φυσικό αέριο στον Λίβανο, στο Ισραήλ, στη Συρία και στην Κύπρο και επέστησε την προσοχή στη σημαντικότητα της Τουρκίας σαν διαμετακομιστικής χώρας στον τομέα της ενέργειας.

 

Βλέπουν λύση

 

Η κυπριακή κυβέρνηση δεν σχολίασε καν το γεγονός της ένταξης της Κύπρου στην ενεργειακή συμμαχία Τουρκίας - Ρωσίας. Ο Ρώσος πρέσβης στη Λευκωσία Βιάτσεσλαβ Σούμσκι, από τον οποίον ζητήθηκαν διευκρινίσεις από το ΚΥΠΕ, απλώς επιβεβαίωσε τις ρωσοτουρκικές προθέσεις, λέγοντας πως θα ήταν πολύ θετικό αν ξεκινούσαν διαπραγματεύσεις που κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι "ένας αγωγός στην Κύπρο θα βοηθούσε και θα ήταν οικονομικά βιώσιμος, παρόλο που θα περνούσε από τουρκικό έδαφος".

 

Ωστόσο, οι διαβουλεύσεις ξεκίνησαν με την Τουρκία και υπογράφηκαν πρωτόκολλα, με τη Λευκωσία να έχει πλήρη άγνοια. Ως προς τις πολιτικές περιπλοκές, λόγω της εκκρεμότητας του Κυπριακού, ο Ρώσος πρέσβης είπε πως όταν ολοκληρωθούν οι οικονομικές και τεχνικές πτυχές του όλου προγράμματος για την κατασκευή του Blue Stream 2 που θα φτάνει μέχρι τη Μέση Ανατολή, "η λύση του κυπριακού προβλήματος θα είναι εκεί".

Ήδη, από ρωσικής πλευράς παρατηρείται μια σταθερή αλλά ευδιάκριτη μετατόπιση σε θέσεις που ευνοούν γρήγορη λύση του Κυπριακού, σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου η Μόσχα έδειχνε ικανοποιημένη με το στάτους κβο το οποίο δηλητηρίαζε τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών μελών του ΝΑΤΟ, της Ελλάδας και της Τουρκίας.

 

Ο Πούτιν στις δηλώσεις του στην Άγκυρα, διακήρυξε ότι η Ρωσία υποστηρίζει το σχέδιο Ανάν για τη λύση του Κυπριακού, ενώ τις προάλλες ο πρέσβης της Ρωσίας στη Λευκωσία, δεχόμενος ψήφισμα αντιπροσωπείας του Δήμου Μόρφου με αφορμή την επέτειο της κατάληψης της πόλης από τον τουρκικό στρατό, τους παρέπεμψε σε ένα συμβιβασμό με την άλλη πλευρά στην εδαφική και περιουσιακή πτυχή του Κυπριακού, προκαλώντας αντιδράσεις που έγιναν θέμα στα ΜΜΕ.

 

 

 

Η ρωσοτουρκική συμμαχία και η σφήνα της Κύπρου

 

Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία εφαρμόζει με επιτυχία μια φιλόδοξη στρατηγική στον τομέα της ενέργειας που στόχο έχει, αξιοποιώντας τη γεωγραφική της θέση, να καταστεί κομβική χώρα στη διακίνηση της ενέργειας.

 

Η πολιτική αυτή παράγει ήδη αποτελέσματα και η Τουρκία έχει γίνει το μήλον της Έριδος μεταξύ Βρυξελλών και Μόσχας, στον ανταγωνισμό μεταξύ Ανατολής και Δύσης για το δρόμο των αγωγών.

Μόνο τις τελευταίες εβδομάδες, η Τουρκία έκανε τις ακόλουθες ενεργειακές συμφωνίες:

 

1. Υπέγραψε συμφωνία με την ΕΕ (13/7) για την κατασκευή του αγωγού Ναμπούκο, για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κασπία στην Κεντρική Ευρώπη. Στην τελετή της υπογραφής που έγινε στην Άγκυρα, παρέστησαν ο πρόεδρος της Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο, καθώς και οι πρωθυπουργοί της Αυστρίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, από τα εδάφη των οποίων θα περάσει ο Ναμπούκο.

 

2. Υπέγραψε πρωτόκολλα με τη Ρωσία (7/8) για:

- Την έναρξη μελετών για την κατασκευή του αγωγού South Stream για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Ευρώπη, μέσω της ΑΟΖ της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα, παρακάμπτοντας την Ουκρανία. Ο αγωγός αυτός, που αποτελεί ρωσο-ιταλική κοινοπραξία είναι ανταγωνιστικός του Ναμπούκο.

- Τη συμμετοχή της Ρωσίας και της Ιταλίας στον αγωγό πετρελαίου Σαμψούντας - Τζεϊχάν, ο οποίος σκοπεύει στην αποσυμφόρηση των Στενών και είναι ανταγωνιστικός του σχεδιαζόμενου αγωγού Μπουρκάς - Αλεξανδρούπολης.

- Την κατασκευή του Blue Stream 2 για τη μεταφορά φυσικού αερίου στο Ισραήλ μέσω Κύπρου.

 

3. Συμφώνησε με το Κατάρ (18/8) να δημιουργήσουν ομάδες εργασίας για να μελετήσουν τη σύνδεση της Τουρκίας με τον Περσικό Κόλπο και τη μεταφορά φυσικού αερίου από το Κατάρ στην Ευρώπη, μέσω του αγωγού Ναμπούκο.

 

4. Υπέγραψε πρωτόκολλο με τη Συρία (20/8) για τη σύνδεση των δύο χωρών με άλλο αγωγό φυσικού αερίου.

 

Σχολιάζοντας τις συμφωνίες αυτές, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, δήλωσε πως η Τουρκία "με τα άλματα που έκανε κατά τους τελευταίους δυο μήνες, έδειξε ότι είναι η σημαντικότερη χώρα - σταυροδρόμι της παγκόσμιας ροής ενέργειας".

 

Οι στόχοι που έθεσε η Τουρκία είναι μεγαλεπήβολοι, περίπλοκοι και πολυδάπανοι. Σίγουρα δεν θα πραγματοποιηθούν όλοι, όμως η κινητικότητα που υπήρξε αυτούς τους δύο μήνες, με την ελίτ της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας να φλερτάρει την Άγκυρα, είναι αρκούντως δεικτική προς τα πού κινούνται τα πράγματα και πώς αναδιαμορφώνονται οι γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή μας με επίκεντρο τους δρόμους των αγωγών.

 

 

 

Σύμφωνα με αναλύσεις του διεθνούς Τύπου, οι εξελίξεις αυτές αλλάζουν κυριολεκτικά το χάρτη της περιοχής και θα διαμορφώσουν τα οικονομικά συμφέροντα για τα επόμενα 50 - 100 χρόνια. Αν κοιτάξει κανείς το χάρτη με τις διαδρομές των αγωγών (υφισταμένων και προγραμματιζόμενων), η περιοχή μας μοιάζει μ' ένα τεράστιο ιστό αράχνης, με την Τουρκία να βρίσκεται στο επίκεντρο. Ακόμη και τα μισά από τα έργα αυτά να υλοποιηθούν, η Τουρκία θα είναι ο μεγαλύτερος διεθνής κόμβος για τη μεταφορά της ενέργειας και θα συνδέει την Ανατολή με τη Δύση και το Βορρά με το Νότο.

 

Είναι στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής που η Τουρκία υιοθέτησε το δόγμα των "μηδενικών προβλημάτων" με τους γείτονές της και είναι για τον ίδιο λόγο που κάνει τα ανοίγματα προς τους Κούρδους. Για να διαδραματίσει ρόλο ενεργειακής δύναμης - και μάλιστα χωρίς να έχει δικά της αποθέματα - η Τουρκία χρειάζεται καλές σχέσεις με τους γείτονές της και σταθερότητα στο εσωτερικό της χώρας.

 

Ύπνος βαθύς

 

Στην Κύπρο, οι εξελίξεις αυτές περνούν σχεδόν απαρατήρητες, σαν να αφορούν τη Λατινική Αμερική. Τα ΜΜΕ έδωσαν τεράστια σημασία στο καθάρισμα των φυκιών στα Κόκκινα και δεν ασχολήθηκαν καθόλου με αυτά τα γιγαντιαία ενεργειακά ανοίγματα της Τουρκίας.

 

Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο απ' όλα την Κύπρο είναι η εξαγγελία της πρόθεσης για την κατασκευή του αγωγού Blue Stream 2, για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία στο Ισραήλ. Σύμφωνα με εξειδικευμένες αναλύσεις στον διεθνή Τύπο, ο αγωγός αυτός έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει, παρά ο South Stream (Ρωσία - Βουλγαρία, μέσω Μαύρης Θάλασσας), διότι ήδη υπάρχει και λειτουργεί ο Blue Stream 1, ο οποίος συνδέει τη Ρωσία με τη Σαμψούντα. Κατασκευάστηκε το 2001 από τον ιταλικό κολοσσό ΕΜΙ, με τον οποίο έχει συμβληθεί η Gazprom, για όλα τα μεγάλα ενεργειακά έργα.

 

Η Τουρκία προσπαθεί να δημιουργήσει στο Τζεϋχάν, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τη μύτη της χερσονήσου της Καρπασίας, τεράστιες υποδομές για την εξαγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Μεταξύ των συμφωνιών που έχουν υπογράψει η Τουρκία με τη Ρωσία, είναι και η κατασκευή διυλιστηρίων πετρελαίου στο Τζεϊχάν, καθώς και δεξαμενών για την αποθήκευση ρωσικού υγροποιημένου φυσικού αερίου, με σκοπό να καταστεί διεθνές κέντρο εξαγωγής ενέργειας, όχι μόνο προς την Ευρώπη και τη Μεσόγειο, αλλά και προς τις Ινδίες, με επέκταση του αγωγού από το Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα.

 

Η Ρωσία στη Μεσόγειο

 

Από την εποχή της τσαρίνας Αικατερίνης η Ρωσία προσπαθούσε να κατέβει στη Μεσόγειο. Ο έλεγχος των δρόμων του εμπορίου, από την Κασπία και τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τη Μεσόγειο, ήταν η αφορμή των 14 ρωσοτουρκικών πολέμων. Με τις υπό διαμόρφωση συμφωνίες για τους αγωγούς, η Ρωσία κατεβαίνει στη Μεσόγειο και αποκτά, για πρώτη φορά στην ιστορία, στρατηγικά συμφέροντα στην ανατολική Μεσόγειο.

 

Η Κύπρος, ως γειτονικό κράτος και ως μέλος της ΕΕ είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στις φιλοδοξίες της Τουρκίας. Θεωρητικά μπορεί να φράξει το δρόμο του προγραμματιζόμενου αγωγού προς το Ισραήλ, είτε μέσω των κατεχομένων είτε μέσω της Αποκλειστικής Οικονομικής της Ζώνης.

 

Πρακτικά, όμως, αυτό δεν επηρέασε την απόφαση των Πούτιν - Ερντογάν ν' αρχίσουν να μελετούν την κατασκευή του αγωγού. Τουτέστιν, αν συμφέρει οικονομικά, αν είναι τεχνικά εφικτό, αν από το έργο αυτό εξαρτώνται οικονομικά συμφέροντα της Ρωσίας και οι ενεργειακές ανάγκες του Ισραήλ, θα αναζητηθούν λύσεις, που είναι μόνο δύο:

 

1. Μέχρι τότε, όπως δήλωσε και ο Ρώσος πρέσβης στη Λευκωσία, το Κυπριακό θα λυθεί. Αυτή θα είναι η καλύτερη λύση για όλους. Θα λύσει τα προβλήματα της Τουρκίας με την ΕΕ και θα διευκολύνει τη Ρωσία να επεκτείνει το δίκτυο των αγωγών της μέχρι το Ισραήλ. Η Κύπρος θα μπορεί να γίνει ένας μικρός διαμετακομιστικός σταθμός για τις χώρες της περιοχής, και θα εξασφαλίσει η ίδια τις ανάγκες της σε ενέργεια και ίσως σε νερό.

Συνεπώς, υπάρχει κίνητρο για όλους, και μάλιστα ισχυρό, για μια σύντομη λύση. Η Κύπρος, αξιοποιώντας δημιουργικά και όχι παρελκυστικά την ιδιότητά της ως κράτος μέλος της ΕΕ, μπορεί να πετύχει μια καλή λύση στο πολιτικό της πρόβλημα, που θα διευκολύνει την Ευρώπη, θα λύνει τα προβλήματα του ΝΑΤΟ, θα υποβοηθά τις ενεργειακές φιλοδοξίες της Τουρκίας και θα εξυπηρετεί τον προγραμματισμό της Ρωσίας και του Ισραήλ.

 

2. Η εναλλακτική λύση είναι αυτή της διαιώνισης του ανταγωνισμού με την Τουρκία. Όμως, όπως έχουν ήδη διαμορφωθεί οι εξελίξεις, με την Τουρκία να είναι κομβική χώρα στους δρόμους των πετρελαίων, η Κύπρος, ως το αδύναμο μέρος, θα είναι ο μεγαλύτερος χαμένος. Αυτά τα ενεργειακά προγράμματα που επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία φυσικά και δεν θα ανασταλούν λόγω του άλυτου του Κυπριακού. Απλώς θα υπάρξουν άλλες λύσεις, με πρωταγωνιστές - ποιος ξέρει; - τους Ρώσους.

 

Οι διακηρύξεις ότι η Ρωσία δεν αλλάζει την πολιτική της στο Κυπριακό επειδή ακολουθεί πολιτική αρχών, θα αποτελεί την πιο αστεία και πιο γραφική αναφορά στην καταγραφή της ιστορίας της οριστικής διχοτόμησης της Κύπρου.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

23/08/2009