Μακαριος Δρουσιώτης

Η τουρκική εισβολή και ο αμερικανικός παράγοντας αποτελεί μια από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές της κυπριακής τραγωδία του 1974. Τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή θεωρείτο απολύτως βέβαιο ότι το πραξικόπημα και η εισβολή ήταν μια προσχεδιασμένη επιχείρηση με στόχο τη διχοτόμηση της Κύπρου. Με την πάροδο των χρόνων η θεωρία αυτή ξεθώριασε και οι συνθήκες που οδήγησαν στην τουρκική εισβολή αποδείχθηκαν πιο σύνθετες. Τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ έχει αποχαρακτηρισθεί μεγάλος όγκος διπλωματικής αλληλογραφίας και πρακτικά συνεδριάσεων που φωτίζουν τις μέχρι πρότινος σκοτεινές πτυχές της κυπριακής κρίσης του 1974.

 

Από το διαθέσιμο υλικό διαφαίνεται ότι:

- Λόγω της κρίσης που προκάλεσε το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, ο Πρόεδρος Νίξον ήταν στα πρόθυρα παραίτησης. Το Κυπριακό το χειρίστηκε αποκλειστικά ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ.

- Ο Κίσινγκερ έτρεφε αντιπάθεια προς τον Μακάριο, λόγω του ότι ο Πρόεδρος της Κύπρου προσπαθούσε να παίξει με το Ανατολικό μπλοκ. Ακόμη τον θεωρούσαν υπεύθυνο επειδή το Κυπριακό παρέμενε άλυτο και αποσταθεροποιούσε τις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας.

- Η θεμελιώδης αρχή της αμερικανικής πολιτικής προς την Κύπρο ήταν η διατήρηση της ελληνοτουρκικής ισορροπίας στο νησί.

- Οι ΗΠΑ θεωρούσαν την Τουρκία τον σημαντικότερό της σύμμαχο στην περιοχή και ανάχωμα στον κίνδυνο πρόσβασης της Σοβιετικής Ένωσης προς τη Μέση Ανατολή.

- Η Ελλάδα δεν ήταν τόσο σημαντική όσο η Τουρκία, όμως ήταν ο συνδετικός κρίκος της Τουρκίας με τη δυτική Ευρώπη.

- Οι αποφάσεις των Αμερικανών συναρτώνταν από τον κίνδυνο να αυξηθεί η σοβιετική επιρροή στην περιοχή και όχι του τι είναι δίκαιο και τι άδικο.

Με βάση αυτές τις παραμέτρους, ο Κίσινγκερ χάραξε τον Ιούλιο του 1974 την αμερικανική πολιτική για την κυπριακή κρίση.

 

Η πιο κρίσιμη σύσκεψη

 

Αμέσως μετά το πραξικόπημα στην Κύπρο έγιναν πολλές συσκέψεις και συζητήσεις με ζητούμενο τον καθορισμό της αμερικανικής πολιτικής. Μια από αυτές, ίσως η σημαντικότερη, έγινε στον Λευκό Οίκο στις 17 Ιουλίου 1974. Συμμετείχε όλη η ελίτ της αμερικανικής διπλωματίας: ο Κίσινγκερ, ο διευθυντής της CIA, το υπουργείο Άμυνας, το Γενικό Επιτελείο, στελέχη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, οι προϊστάμενοι των διευθύνσεων για την Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και άλλοι αξιωματούχοι.

 

Τα πρακτικά της συνεδρίας εκείνης είναι αρκούντως διαφωτιστικά για το πώς είχε διαμορφωθεί η αμερικανική πολιτική σε αυτή την ιστορική καμπή του Κυπριακού. Βέβαια, από ένα έγγραφο και μόνο δεν μπορεί κανείς να καταλήξει σε τελεσίδικα συμπεράσματα για πολυδιάστατα ζητήματα, όπως η κυπριακή κρίση του 1974. Ωστόσο, έχοντας υπόψη το περιεχόμενο εκατοντάδων εγγράφων που αναφέρονται στην περίοδο εκείνη, μπορούμε να πούμε ότι το πρακτικό αυτό δίνει το στίγμα της πολιτικής του Χένρι Κίσινγκερ έναντι της Κύπρου, το θερμό καλοκαίρι του 1974.

 

Το πολιτικό πλαίσιο

 

Βρισκόμαστε δύο μέρες μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Ο Μακάριος είχε διαφύγει από τις Βρετανικές Βάσεις στο Λονδίνο, μέσω Μάλτας και ο Νίκος Σαμψών ορκίστηκε Πρόεδρος της πραξικοπηματικής κυβέρνησης. Η Τουρκία ξεκίνησε προεργασία για εισβολή στην Κύπρο και ο πρωθυπουργός Ετζεβίτ ανακοίνωσε ότι θα ταξίδευε στο Λονδίνο για διαβουλεύσεις με τη Βρετανία, με σκοπό τη στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο. Στην Αθήνα ο Ιωαννίδης αρνείτο κάθε ανάμειξη στο πραξικόπημα, ενώ η βρετανική κυβέρνηση κάλεσε στο Λονδίνο εκπροσώπους της Ελλάδας και της Τουρκίας για να συζητήσουν την κυπριακή κρίση.

 

Μέσα σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο η ελίτ της αμερικανικής διπλωματίας κάθισε γύρω από ένα τραπέζι και καθόρισε τη στρατηγική της. Τα πρακτικά της σύσκεψης εκείνης δημοσιεύονται ως έχουν. Οι σημειώσεις που είναι σε παρένθεση είναι μέρος του εγγράφου. Οι δικές μας επεξηγηματικές παρεμβάσεις είναι μόνο αυτές που περικλείονται σε αγκύλες. Επίσης, δικά μας είναι τα ενδιάμεσα τιτλάκια:

 

Το πρακτικό

 

Κίσινγκερ: Μπιλ (Κόλμπι) [διευθυντής της CIA], θα ήθελες να μας ενημερώσεις;

Ο Κόλμπι ενημερώνει με βάση το συνημμένο κείμενο. (Δεν βρέθηκε στα αρχεία.)

Κίσινγκερ: Τι νομίζεις ότι θέλουν να επιτύχουν [οι Τούρκοι] με αυτό τον τρόπο; (Αναφέρεται στις πληροφορίες ότι η Άγκυρα μετακινεί στρατεύματα σε θέσεις στη νότια Τουρκία.)

Κόλμπι: Επιθυμούν, πιθανώς, να καταλάβουν αυτή την περιοχή (δείχνει στο χάρτη τη Βόρεια Κεντρική Κύπρο). Επιθυμούν, πιθανώς, να δημιουργήσουν ένα θύλακα στην περιοχή αυτή. [Πρόκειται για την περιοχή που όντως δημιουργήθηκε το πρώτο τουρκικό προγεφύρωμα.]

Ο Κόλμπι συνέχισε την ενημέρωση.

Κίσινγκερ: (Προς τον Στάμπλερ) [αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ] Έχουμε πει στους Τούρκους ότι γνωρίζουμε τις ανησυχίες τους;

Στάμπλερ: Όχι ακόμα, αλλά ετοιμάζεται ένα τηλεγράφημα...

Κίσινγκερ: Αυτό θα πάρει πάρα πολύ. Καλέστε τον (Τούρκο) πρέσβη. Θα πρέπει να γνωρίσουν αμέσως ποια είναι η θέση μας.

Σίσκο: [Αξιωματούχος Στέιτ Ντιπάρτμεντ] Θα τον καλέσω αμέσως τώρα. (Ο Σίσκο βγήκε από την αίθουσα.)

Κλέμεντς: [υπουργείο Άμυνας] Τι είναι αυτό που θα κάνετε;

Κίσινγκερ: Ενημέρωση των Τούρκων ότι οι Έλληνες δεν αυξάνουν τον αριθμό των δυνάμεών τους στο νησί. [Τις μέρες εκείνες γινόταν προγραμματισμένη αλλαγή των οπλιτών της ΕΛΔΥΚ που υπηρετούσαν στην Κύπρο. Το αρματαγωγό "Λέσβος" μετάφερε στην Αμμόχωστο τους νέους στρατιώτες και επιβίβασε τους παλιούς για να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Όταν εκδηλώθηκε η εισβολή το "Λέσβος" άραξε ανοιχτά της Πάφου και αποβίβασε τους στρατιώτες.]

Ο Κόλμπι τέλειωσε την ενημέρωση.

 

Στο τέλος θα επέμβουν...

 

Κίσινγκερ: Μπιλ (Κλέμεντς), έχεις να πεις κάτι;

Κλέμεντς: Λοιπόν, Χένρι, συμφωνώ με την εκτίμηση του Μπιλ [αναφέρεται στον διευθυντή της CIA, Μπιλ Κόλμπι]. Εγώ δεν ξέρω γιατί, αλλά δεν νομίζω ότι οι Τούρκοι θα επέμβουν. Μπορεί να κάνουν κάποιο θόρυβο, αλλά δεν νομίζω ότι θα επέμβουν.

Κόλμπι: Ναι, νομίζω ότι θα προσπαθήσουν να αποφύγουν την επέμβαση. Εγώ δεν θέλω να πω ότι πιστεύουμε ότι θα προχωρήσουν. Θα προσπαθήσουν πρώτα με τον διπλωματικό τρόπο, αλλά μπορεί να αισθάνονται ότι στο τέλος θα πρέπει να επέμβουν.

Κίσινγκερ: Για ποιο σκοπό; Γιατί θα πρέπει να το κάνουν αυτό;

Κόλμπι: Για να διατηρήσουν το στάτους κβο.

Κίσινγκερ: Εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω γιατί η Τουρκία θέλει τον Μακάριο πίσω. [Η αρχική αντίδραση της Τουρκίας στο πραξικόπημα ήταν η άμεση αποκατάσταση του στάτους κβο. Η Τουρκία επικαλέστηκε το άρθρο 4 της Συνθήκης Εγγυήσεως μεταξύ της Κύπρου, της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Βρετανίας, δυνάμει της οποίας οι τρεις χώρες από κοινού ή από μόνες τους κατόπιν διαβούλευσης, είχαν το δικαίωμα επέμβασης για αποκατάσταση της προτέρας κατάστασης, στην περίπτωση που υπήρχε συνταγματική ανατροπή. Η Τουρκία για να έχει διεθνές νομικό έρεισμα, κινήθηκε στο πλαίσιο της Συνθήκης, δηλαδή σκοπός της επέμβασής της θα ήταν η αποκατάσταση του Μακαρίου στην εξουσία, κάτι που ο Κίσινγκερ δήλωνε αδυναμία να εξηγήσει, εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή.]

Κόλμπι: Δες το αλλιώς. Αυτή τη στιγμή το δίλημμά τους είναι μεταξύ Μακαρίου και Σαμψών. Από τουρκικής σκοπιάς ο Μακάριος είναι σίγουρα καλύτερος από τον Σαμψών.

 

Σενάρια επί χάρτου

 

Ο Κίσινγκερ μοιράζει ένα τηλεγράφημα.

Κίσινγκερ: Αναφέρεται απλώς στο ισοζύγιο δυνάμεων. Το γνωρίζαμε ήδη. (Δείχνει στο χάρτη.) Σε περίπτωση που οι Τούρκοι επέμβουν, εάν θεωρήσουμε ότι καταλαμβάνουν αυτό το τεταρτημόριο (νοτιοδυτικά της Κύπρου), ποιο είναι το ποσοστό των Τούρκων και των Ελλήνων σε αυτόν τον τομέα;

Κόλμπι: Σε μεγάλο βαθμό είναι τουρκικός πληθυσμός.

Κίσινγκερ: Εάν θεωρήσουμε ότι καταλαμβάνουν αυτό το τεταρτημόριο (δείχνει προς το τμήμα βορειοανατολικά του νησιού), τι είναι ο πληθυσμός εκεί;

Λάουντερ [Τζορτζ, της CIA]: Είναι περίπου 50 τοις εκατό Έλληνες και 50 τοις εκατό Τούρκοι.

Κόλμπι: Κύριος στόχος τους θα είναι να εγκατασταθούν σε κάποιο τμήμα του νησιού για να δημιουργήσουν προγεφύρωμα.

Κίσινγκερ: Με απώτερο στόχο τη μόνιμη κατοχή;

Κόλμπι: Αυτή είναι η μια πρόταση.

Κλέμεντς: Τότε τι θέλουν;

Κόλμπι: Να διχοτομήσουν ή να διαμελίσουν το νησί.

Κίσινγκερ: Θα μιλήσω με τον Πρόεδρο για να στείλουμε κάποιον στο Λονδίνο να δει τον Μακάριο και τον Ετζεβίτ. Ίσως τον Μπομπ (Ίνγκερσολ). Μπιλ, (προς τον Κλέμεντς) ίσως στείλουμε και κάποιον από το υπουργείο Άμυνας.

Κλέμεντς: Εξαιρετικά!

 

Να μην ηττηθεί η χούντα

 

Κίσινγκερ: Λοιπόν, όλοι συμφωνούμε με αυτό. Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να στείλουμε κάποιον εκεί για να εξηγήσει ποια είναι η θέση μας. Το καθεστώς Σαμψών, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί για τους Τούρκους de facto ένωση. Ο Σαμψών είναι ο πιο αντιπαθητικός τύπος. Δεν είναι προς το συμφέρον μας να τον έχουμε. Η αίσθησή μου είναι πως αν θα επιστρέψει ο Μακάριος αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη μετακίνηση του Σαμψών και την απόσυρση των Ελλήνων αξιωματικών. Σε μια τέτοια περίπτωση ο Μακάριος θα κλίνει περισσότερο προς την Ανατολή.

Κόλμπι: Η Ελλάδα συνεχίζει να προσποιείται ότι το πραξικόπημα είναι μια απολύτως εσωτερική υπόθεση της Κύπρου.

Κίσινγκερ: Ναι, αλλά από τη στιγμή που (οι Έλληνες αξιωματικοί) θα αποσυρθούν η ισορροπία δυνάμεων θα αλλάξει. Εάν ένα πραξικόπημα υποκινούμενο από την Ελλάδα αποτύχει, από ελληνικής σκοπιάς αυτό θα είναι καταστροφή. Θα είναι κάτι περισσότερο από ένα χαστούκι στο πρόσωπο, θα είναι καταστροφικό.

Κόλμπι: Όχι απαραίτητα.

Κίσινγκερ: Γιατί όχι; Εάν ένα πραξικόπημα αποτύχει, αυτό θα αποδυναμώσει την επιρροή της Αθήνας σε ολόκληρη την περιοχή. Όπως εκτιμώ την κατάσταση, για μας η καλύτερη εξέλιξη θα ήταν μια κυβέρνηση Κληρίδη. [Ο Κληρίδης ήταν πρόεδρος της Βουλής και θα αντικαθιστούσε τον Μακάριο για όσο χρόνο ο Μακάριος θα ήταν εκτός Κύπρου.] Απλώς δεν μπορώ να καταλάβω γιατί οι Τούρκοι θέλουν να φέρουν πίσω τον Μακάριο. Δεν πιστεύω ότι (οι Τούρκοι) έχουν κατανοήσει την ανάλυσή μας για την κατάσταση. Κάποιος πρέπει να πάει στο Λονδίνο και να εξηγήσει τη θέση μας.

Κλέμεντς: Είναι ένα πράγμα για τους Τούρκους να εισβάλουν, και ένα άλλο πράγμα να καταλάβουν ένα τμήμα του νησιού. Αυτό θα υποβαθμίσει την ελληνική επιρροή σε όλη την ευρύτερη περιοχή.

 

Τι θα γίνει με τον Μακάριο

 

Κίσινγκερ: Αν οι Τούρκοι φέρουν τον Μακάριο πίσω, αυτός (ο Μακάριος) θα πρέπει να στηρίζεται περισσότερο στο ανατολικό μπλοκ. Δεν μπορούμε να αφήσουμε τον Μακάριο να γίνει ένα τυφλό όργανο των Τούρκων.

Μακ Κλόσκι [Γραφείο Κύπρου στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ]: Αυτό θα εξαρτηθεί από το πόση υποστήριξη θα του παράσχουμε εμείς.

Κόλμπι: Φαίνεται ότι δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση από τον Μακάριο.

Μπόγιατ [Τομ, Γραφείο Κύπρου στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, υποστήριζε την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης είτε με τον Μακάριο είτε με τον Κληρίδη]: Αυτό δεν είναι μια ελληνοτουρκική εθνοτική διαμάχη. Είναι κατά βάση ένα πολιτικό καβγαδάκι.

Μακ Κλόσκι: Όποιος έχει την ευλογία των ΗΠΑ θα έχει και την απαραίτητη λαϊκή υποστήριξη.

Κίσινγκερ: Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να εντοπίσουμε και να επιλέξουμε όποιον θέλουμε. Αυτό μας καθιστά κυρίαρχους του παιχνιδιού.

Μακ Κλόσκι: Είτε επιλέξουμε τον Μακάριο είτε τον Κληρίδη θα μπορέσει να σταθεί διότι θα τον στηρίξουμε.

Μπόγιατ: Κατά τη γνώμη μου ο Μακάριος θα ήταν ο καλύτερος σε ό,τι αφορά τη σταθερότητα, αλλά από τουρκικής σκοπιάς ο Κληρίδης θα ήταν προτιμητέος.

Κίσινγκερ: Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι η Εθνική Φρουρά έχει τον έλεγχο. Πώς θα φέρεις πίσω τον Μακάριο;

Κλέμεντς: Αυτό θα ήταν ακατόρθωτο.

Κίσινγκερ: Θα χρειαζόταν μια τεράστια προσπάθεια από τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση και θα μπορούσε πιθανότατα να ρίξει την ελληνική κυβέρνηση. Πώς φέρνουμε τον Μακάριο πίσω;

Μακ Κλόσκι: Νομίζω ότι πρέπει να εργαστούμε για τον Κληρίδη.

 

Ο Ιωαννίδης

 

Μπόγιατ: Θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε ένα διπλωματικό τέχνασμα. Να πάμε στον Ιωαννίδη και να του πούμε να αποσύρει τους Έλληνες αξιωματικούς και να επιμένουμε σε συνταγματική αλλαγή, για παράδειγμα τον Κληρίδη. Ο Σαμψών σίγουρα δεν είναι αποδεκτός.

Κίσινγκερ: Ναι, αλλά τι γίνεται εάν η Ελλάδα δεν συμφωνεί; Μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να το δεχτεί. Σε όλους μας αρέσει να παίζουμε αυτά τα μεγάλα παιχνίδια, αλλά πού πάμε μετά από αυτά; Τι θέλουμε μετά από αυτά;

Κόλμπι: Τη διατήρηση του status quo.

Κίσινγκερ: Ναι, αυτό είναι εύκολο να το λέμε, αλλά πού θα σταθούμε μετά από αυτό;

Μπόγιατ: Θα έχουμε σταθερότητα, διότι ο Κληρίδης έμεινε ουδέτερος.

Κίσινγκερ: Δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι αυτό μας εξυπηρετεί σε μακροπρόθεσμη βάση. Το κόλπο είναι να αποκλιμακώσεις την κατάσταση χωρίς να διαταράξεις την παρούσα δομή.

Κόλμπι: Δεν είμαι σίγουρος ότι Ιωαννίδης θα έχει μέλλον επί μακρόν.

Κίσινγκερ: Τζο (Σίσκο), εσύ τι λες;

Σίσκο: Νομίζω ότι υπάρχει μια αμυδρή ελπίδα για έναν πολιτικό συμβιβασμό. Οι ελπίδες μας εναποτίθενται στην αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης υπό τον Κληρίδη. Έχει υποστήριξη στην Κύπρο. Κατά την άποψή μου, ο Μακάριος την έχει βάψει. Ένα άλλο σημείο που θα ήθελα να εγείρω είναι ότι δεν βλέπω μακροπρόθεσμη σταθερότητα στον άξονα Σαμψών - Ιωαννίδης. Με τη δυνατότητα τουρκικής επέμβασης θα πρόκειται για μια πολύ ασταθή κατάσταση.

Κίσινγκερ: Νομίζω ότι και οι δύο είναι πρωτόγονοι. (Μακάριος και Ιωαννίδης.)

Σίσκο: Συμμερίζομαι τις απόψεις του Μπιλ (Κόλμπι). Κατά την άποψή μου οι Τούρκοι δεν θα φύγουν. Αυτό θα ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα.

Κίσινγκερ: Αυτό που επιδιώκουμε είναι η συνταγματική συνέχεια. Θέλουμε να συγκρατήσουμε τους Τούρκους από κάθε επέμβαση και τις συνομιλίες του Λονδίνου από την κατάρρευση.

 

Εκτός ΟΗΕ

 

Κλέμεντς: Πιστεύετε ότι αυτό [η κυπριακή κρίση] θα κλιμακωθεί στα Ηνωμένα Έθνη;

Κίσινγκερ: Ναι, αλλά δεν είναι προς το συμφέρον μας να φτάσει εκεί. Θα μιλήσω με τον [υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας] Κάλαχαν για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε. Θα στείλουμε κάποιον στο Λονδίνο για να μιλήσει στους Τούρκους. Θα μιλήσω γι' αυτό με τον Πρόεδρο σε λίγο. Δεν μπορούμε να τους αφήσουμε να κινηθούν ελεύθερα χωρίς να γνωρίζουν τη δική μας ανάλυση για την κατάσταση.

Ίνγκερσολ: Είναι προς το συμφέρον μας να εργαστούμε για μια συνταγματική διευθέτηση και να μην εμπλακούν τα Ηνωμένα Έθνη.

Κίσινγκερ: Εάν μπορούμε να κρατήσουμε μια διαδικασία στο Λονδίνο, θα μπορούμε να αντισταθούμε στον ΟΗΕ. Θέλουμε να διατηρήσουμε τη Βρετανία και την Τουρκία μακριά από το προσκήνιο του παιχνιδιού.

Σίσκο: Η βρετανική εκτίμηση είναι ότι ο Μακάριος είναι ξοφλημένος.

Κίσινγκερ: Υπάρχουν άλλα σημεία; (Για τον κ. Κένεντι) Μπορείτε να μεριμνήσετε να μιλήσω στο τηλέφωνο με τον Κάλαχαν;

Κένεντι: Ναι.

Μπράουν (Τζορτς, στρατηγός, Γενικό Επιτελείο): Έχω ένα μικρό σημείο που έχει έμμεση σχέση με αυτά που συζητάμε. Το ζήτημα του τουρκικού οπίου.

Κίσινγκερ: Ας το βουλώσουμε για μια εβδομάδα για το θέμα του οπίου. Δεν χρειάζεται να το εμπλέξουμε τώρα.

 

Η στρατιωτική βοήθεια

 

[Στο σημείο αυτό γίνεται μια σύντομη συζήτηση που είναι λογοκριμένη. Μάλλον αναφέρεται στη στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία.]

Έλσγορθ [υπουργείο Άμυνας]: Σχετικά με την πίεση που ασκούμε στους Τούρκους για τη βοήθεια.

Κίσινγκερ: Τι είναι αυτό;

Στάμπλερ: Η αποστολή στην Άγκυρα ανταλλακτικών αξίας περίπου 20 εκατομμυρίων δολαρίων δεν έχει επαναληφθεί. Είναι μέρος του ζητήματος για το όπιο.

Κίσινγκερ: Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ του να μη δίνεται επιπρόσθετη οικονομική βοήθεια και να μην δίνονται ανταλλακτικά. Θα πρέπει να επαναληφθεί η αποστολή των ανταλλακτικών. Το να κατακρατούμε ανταλλακτικά για στρατιωτικό εξοπλισμό θα συνιστούσε ένα μεγάλο πλήγμα για τους Τούρκους.

Τέλος συνεδρίας

 

Η συνέχεια

 

Μετά από τη σύσκεψη αυτή ο Κίσινγκερ μίλησε στο τηλέφωνο με τον Πρόεδρο Νίξον και πήρε τη συγκατάθεσή του για τη στρατηγική που θα ακολουθούσε. Ακολούθως μίλησε με τον Κάλαχαν και άσκησε πίεση στη Βρετανία να εγκαταλείψει το στόχο της αποκατάστασης του Μακαρίου, ενώ έστειλε τον Τζόζεφ Σίσκο στο Λονδίνο να εξηγήσει την αμερικανική πολιτική για συνταγματική λύση, χωρίς τον Μακάριο. Δηλαδή να αναλάβει την προεδρία ο Κληρίδης, να μην αποσυρθούν αμέσως οι Έλληνες αξιωματικοί και να διεξαχθούν συνομιλίες για οριστική λύση.

Από τη διπλωματική αλληλογραφία σχετικά με τις συνομιλίες του Σίσκο στο Λονδίνο και ακολούθως στην Αθήνα και την Άγκυρα, διαφαίνεται ξεκάθαρα ότι ο Κίσινγκερ διαφοροποίησε τη στρατηγική του:

Πρότεινε τη συνταγματική λύση, δηλαδή προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Κληρίδη, μόνο μετά που η Τουρκία εισέβαλε και δημιούργησε το πρώτο προγεφύρωμα στην Κύπρο. Ο Κίσινγκερ, παίζοντας το παιχνίδι της ελληνοτουρκικής ισορροπίας, εκτίμησε ότι με το πραξικόπημα η Ελλάδα απέκτησε πλεονέκτημα στην Κύπρο. Για να αποκατασταθεί η ισορροπία έπρεπε να καταρρεύσει το πραξικόπημα. Όμως, σε μια τέτοια περίπτωση θα εξουδετερωνόταν εντελώς η ελληνική επιρροή στην Κύπρο, ο Μακάριος θα γινόταν παντοδύναμος και θα εξαρτώνταν περισσότερο από το Ανατολικό μπλοκ. Οπόταν, ανέχτηκε την τουρκική εισβολή, κι αφού δημιούργησε η Τουρκία "ισοδύναμο τετελεσμένο" στην Κύπρο προώθησε τη συνταγματική λύση Κληρίδη.

 

Η κατάρρευση

 

Ο σκοπός του Κίσινγκερ ήταν να διαπραγματευτεί μια γρήγορη λύση ομοσπονδίας, με δύο περιοχές. Μάλιστα, το Νοέμβριο του 1974 προγραμμάτιζε να αναλάβει προσωπική πρωτοβουλία με επίσκεψη στην Άγκυρα. Ο Κληρίδης έκανε το βήμα και αποδέχτηκε γρήγορα την ομοσπονδία με μια ιστορική ομιλία που έκανε στη γκαλερί Αργώ στη Λευκωσία. Την επομένη, το βαθύ κράτος της Τουρκίας ακύρωσε αυτή την πρωτοβουλία, ανατρέποντας την κυβέρνηση Ετζεβίτ, διά της απόσυρσης του εθνικιστικού κόμματος του Έρμπακαν από τον κυβερνητικό συνασπισμό. Η Τουρκία μπήκε σε περίοδο παρατεταμένης πολιτικής αστάθειας. Ο χρόνος εμπέδωνε τα τετελεσμένα της κατοχής και περιέπλεκε την κατάσταση.

Το σχέδιο του Κίσινγκερ να επιβάλει λύση στη βάση των αποτελεσμάτων δυναμικών επεμβάσεων κατέρρευσε και επέφερε τα αντίθετα αποτελέσματα, καθώς αποσταθεροποίησε τις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας και αποδυνάμωσε τη συνοχή του ΝΑΤΟ για πολλές δεκαετίες. Ωστόσο, πέτυχε στον βασικό του πυλώνα που ήταν η διατήρηση της ελληνοτουρκικής ισορροπίας στην Κύπρο, όπου εμπεδώθηκε ένα οικονομικά ισχυρό ελληνικό κράτος στο νότο και εδραιώθηκε η ισχυρή στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στο βόρειο μέρος του νησιού.

Μακάριος Δρουσιώτης

Πολίτης

18/07/2010